فعل مضارع مستمر چیست؟

اگرچه فعل در زبان فارسی در سه زمان گذشته، حال و آینده کاربرد دارد، اما دستورشناسانی چون خانلری و خیام‌پور معتقدند در زبان فارسی فعلی وجود ندارد که زمان حال را مستقیم و بدون هیچ قیدی مشخص کند و فعل مضارع، ‌هم برای حال و هم برای آینده کاربرد دارد.

مضارع مستمر یا مضارع ملموس در این میان از جمله فعل‌هایی است که در بیشتر کاربردهایش از وقوع فعل در لحظه اکنون و حالی که در حال گذشتن است، سخن می‌گوید. این فعل را در دستورهای قدیمی‌تری مثل پنج استاد، خانلری و حبیب دیده نمی‌شود و بیشتر در کتب متأخرانی مثل فرشیدورد، وحیدیان، انوری و گیوی به چشم می‌خورد.

ساختار فعل مضارع مستمر

فعل مضارع ملموس یا مستمر از فعل‌هایی است که با فعل کمکی ساخته می‌شود. مضارع ساده فعل کمکی داشتن با قرار گرفتن در کنار فعل مضارع اخباری، فعل مضارع مستمر را می‌سازد:

مضارع ساده فعل کمکی داشتن + فعل مضارع اخباری

دارم می‌برم، داری می‌بری، دارد می‌برد و ...

من دارم بازی را می‌برم.

باید توجه کنید که فعل کمکی همچون فعل اصلی صرف می‌شود، این حالت را در فعل ماضی مستمر نیز داریم.

نکته: در مضارع مستمر، فعل کمکی گاهی از فعل اصلی جدا می‌شود که از نظر دستوری مشکلی ندارد:

من دارم تایپ ده انگشتی را از سایت یوتایپ یاد می‌گیرم.

فعل مضارع مستمر منفی

منفی کردن فعل مضارع مستمر یکی از پیچیدگی‌های این فعل است؛ چرا که آوردن نون نفی بر سر فعل کمکی یا فعل مضارع اخباری در نوشتار و گفتار زبان فارسی دیده نشده و در واقع منفی فعل مضارع مستمر، کاربردی در زبان ندارد. برای مثال ندارم می‌برم یا دارم نمی‌برم را تصور کنید. این دو ساختار حتی در زبان محاوره کاربردی ندارد.

دستورنویسانی چون حسن انوری و احمدی‌گیوی هم به بدون کاربرد بودن ساخت منفی این فعل در زبان اشاره کرده‌اند. کاربران زبان معمولا از منفی مضارع اخباری برای بیان این فعل استفاده می‌کنند.

ساخت فعل مجهول مضارع مستمر

برای ساخت فعل مجهول مضارع مستمر، فعل کمکی داشتن در همان حالت صرفی مضارع ساده باقی می‌ماند، فعل اصلی را تبدیل به صفت مفعولی می‌کنیم و فعل مجهول‌ساز شدن را به فعل صرفی مضارع اخباری تبدیل می‌کنیم:

مضارع ساده فعل داشتن + صفت مفعولی (بن ماضی+ ه) + مضارع اخباری فعل کمکی شدن

دارد + انداخته + می‌شود: دارد انداخته می‌شود

باد دارد درخت را می‌اندازد (مضارع مستمر) = درخت دارد انداخته می‌شود.

کاربردهای فعل مضارع مستمر

الف) وقتی که نویسنده یا گوینده بخواهد فعلی را که در شُرف وقوع یا در حال وقوع است، بیان کند:

دارم می‌روم (در حالی که گوینده هنوز راه نیفتاده است)

دارم نامه می‌نویسم (در حال نوشتن نامه)

ما داریم رفته رفته از گذشته خود گسیخته می‌شویم.

ب) تداوم عمل را در زمان حال می‌رساند:

سال‌هاست که دارم روی این کتاب کار می‌کنم.

ج) آینده ناتمام و در جریان را بیان می‌کند:

او فردا این موقع دارد گردش می‌کند.