جمله معترضه چیست؟

جمله معترضه یا میان‌جمله عبارتی است که در ضمنِ جمله اصلی می‌آید و اگر آن را حذف کنیم در معنا و مفهوم جملۀ اصلی تغییری ایجاد نمی‌شود. جمله معترضه معمولاً بین دو خط تیره نوشته می‌شود و بر دو نوع است:

معترضه دعایی

در این جمله‌های معترضه مفهوم دعا، نفرین یا آرزو وجود دارد. مانند؛

مادربزرگم- خدا رحمتش کند – خیلی مهربان بود.

جمله - خدا رحمتش کند- معترضه دعایی است و اگر حذف شود پیام جمله یعنی مهربان بودن مادربزرگ به‌درستی منتقل می‌شود.

معترضه توضیحی

در این میان‌جمله‌ها، درباره نهاد توضیح داده می‌شود؛ برای مثال؛

حافظ -که در قرن هفتم می‌زیست- غزل‌های نابی دارد.

این نوع جمله‌ معترضه شبیه بدل است و فرق آن با بدل در این است که بدل جمله نیست و بین دو درنگ‌نما یا همان ویرگول نوشته می‌شود.

ما در متن‌های کهن با جمله‌های معترضه بیشتر سروکار داریم؛ عباراتی نظیر:

صلوات ‌الله علیه، سلام ‌الله، صلی‌ الله علیه و آله و سلّم، رضی الله عنه، رحمت الله علیه، عزّوجل و ...

نکته: اغلب این جملات معترضه در روزگارِ ما، با علامت‌های اختصاری در متن دیده می‌شود.

جمله‌های معترضه در شعر هم کاربرد دارد و برای درک مفهوم شعر باید این جمله‌ها را شناسایی کنیم.

من نِیَم جنس شهنشه –دور از او-
لیک دارم در تجلی نور از او

مثنوی معنوی، مولانا