فعل ماضی بعید چیست؟

ماضی بعید در معنای تحت‌الفظی به معنای گذشته دور است و به فعلی گفته می­‌شود که در زمان گذشته دورتر (نسبت به زمان حال یا نسبت به گذشته ساده) رخ دهد. در واقع، فعل ماضی بعید از گذشته می­‌گوید؛ اما گذشته­‌ای که پیش از انجام کامل فعل، در جریان بوده است.

فرض کنید الان ساعت 10 صبح باشد (زمان حال) شما ساعت 8 به مدرسه رفتید و زنگ مدرسه ساعت 7 صبح زده می‌­شود. فاصله زمانی کدامیک، از زمان حال دورتر است؟ بله، ساعت 7 دورتر است. بنابراین می­‌گوییم:

وقتی من به مدرسه رسیدم، زنگ خورده بود.

یا

قبل از آنکه به خانه برسم؛ او مرا ترک کرده بود.

ساخت فعل ماضی بعید

چنانکه در مثال بالا دیدید، ساخت فعل ماضی بعید با آمدن صفت مفعولی (ترکیب بن ماضی + ه) بر سر ماضی ساده از فعل بودن به دست می­‌آید.

صفت مفعولی + بودم، بودی، بود، بودیم، بودید، بودند

او که تایپ ده انگشتی را یاد گرفته بود؛ در مصاحبه شغلی به راحتی پذیرفته شد.

در این جمله از لحاظ معنی، ارتباط دو زمان گذشته را با هم می‌­بینیم. به این معنی که فعل در زمان گذشته‌­ای روی داده است و در عین حال به نحوی به زمان گذشته‌­ای بعد از آن نیز مربوط می‌­شود.

فعل ماضی بعید می‌تواند در یک جمله با دیگر افعال نیز ترکیب شود.

همراه با ماضی ساده: در هند، گاندی به این نتیجه رسیده بود که باید در مقابل زور و ستم پایداری کرد.

همراه با ماضی استمراری: پدری را می­شناختم که فرزندش ثروت سرشار اندوخته بود.

همراه با مضارع التزامی: رفته بود که بیمارش را از بیمارستان مرخص کند.

ساخت منفی فعل ماضی بعید

فعل ماضی بعید با آوردن «ن» بر سر بخش اول فعل، یعنی صفت مفعولی، منفی می­‌شود.

ن + صفت مفعولی + ماضی ساده فعل بودن

اگر نرفته بودیم تو او را می‌­دیدی.

یکی از نکاتی که در فعل ماضی بعید باید به آن توجه کرد؛ حضور فعل بودن در آن است. فعل بود در گروه فعل‌های ناقص قرار دارد. حسن انوری در کتاب دستور زبان فارسی توضیح داده است که امروز دیگر فقط ساخت­‌های ماضی ساده و ماضی نقلیِ فعل بود به کار می­‌رود و مضارع آن، فقط در شعرها و نثرهای قدیم دیده می­‌شود.

ساخت مجهول ماضی بعید

مجهول فعل ماضی بعید همانند ترکیب ساخت فعل مجهول در زبان فارسی به این ترتیب ساخته می­‌شود:

صفت مفعولی+ صفت مفعولی فعل شدن+ فعل ماضی بودن

دیده شده بودم؛ دیده شده بودی، دیده شده بود، ...

نکته: در زمان ویرایش و برخورد با فعل ماضی بعید، باید دقت داشت که فعل کمکی فقط با قرینه حذف می‌­شود. در غیر این ­صورت، اجازه حذف آن را نداریم. مثلاً در جمله زیر، کلمه بودی به قرینه برگشته بودی، از جمله اول حذف شده است.

تو به همدان رفته [بودی] و برگشته بودی که من تو را دیدم.