صفت تفضیلی یا برتر چیست؟

صفت تفضیلی یا برتر که با عنوان صفات سنجشی هم شناخته می‌شوند، یکی از دو نوع درجه صفت است که با آمدن پسوند تر در آخر صفت‌های بیانی (صفت ساده) ساخته می‌شوند.با این صفت‌ها می‌توانیم موصوفی را در صفتی مشترک با یک یا چند موصوف دیگر بسنجیم و مقایسه کنیم؛ مثلا آن را بر موصوف یا موصوف‌های دیگر برتری دهیم یا کمتری آنها را نشان دهیم. صفت‌هایی مثل:

بزرگتر، شادتر، بلندتر، سریعتر، کندتر، کوچکتر و ...

ایرج کوچکتر از سهراب است.

سیاوش از علی و یاسین و حمید باهوشتر است.

پرویز ناتل‌خانلری در کتاب دستور زبان فارسی، صفت برتر یا تفضیلی را به بسیار ساده و روان اینگونه تعریف کرده است؛

گاهی غرض از ذکر صفت آن است که کسی یا چیزی را از حیث داشتن آن صفت با کسان یا چیزهای دیگر بسنجیم. برای این منظور صفت عادی (ساده) را چه مثبت، چه منفی با پسوند تر می‌آوریم:
فریدون برادر بزرگتر است.

در این جمله، کلمه بزرگتر علاوه بر صفت بزرگ، مفهوم سنجش فریدون را با برادران دیگر نیز در بر دارد. اینگونه صفت‌ها را صفت برتر می‌خوانیم.

دیگر نوع صفت سنجشی صفت عالی یا برترین است که تعریف و توضیح آن با همین عنوان در سایت آمده است.

حروف اضافه همراه صفت تفضیلی

۱ـ در فارسی صفت برتر معمولا به همراه از و که می‌آید، مانند جمله‌های ذکر شده در بالا یا مثال زیر:

خرد از مال سودمندتر است.
دانش، بهتر که مال. (دانش از مال بهتر است.)
سیرت، پسندیده‌تر که صورت (سیرت از صورت پسندیده‌تر است.)

نکته: که وقتی به جای از به کار می‌رود که فعل از جمله حذف شده باشد.

باید دقت داشت که گاهی نیز صفت تفضیلی بدون از می‌آید:

او بیست و چهار سال بیشتر ندارد. (او بیشتر از بیست و چهار سال ندارد.)

۲ـ در فارسی صفت برتر گاهی با حرف اضافه دیگری مثل تا می‌آید. در گفتار عامیانه هم به ندرت نیز از کلمات در مقایسه با و بر هم استفاده می‌شود؛ مانند:

درجه هوا در مقایسه با دیروز گرم‌تر است.
زیاده از این عرضی نیست.

قطعات در ولایتی مثل ایران البته که ارزان‌تر است تا در اروپا و امریکا.

جلال آل‌احمد

۳ـ اضافه شدن با کسره، مانند:

پیغمبر، داناترِ مردم است.

نکته: معمول است که وقتی بخواهند صفت تفضیلی را به کلمه‌ای دیگر اضافه کنند در آخر آن ین اضافه می‌افزایند و کلمه بعدی آن را جمع می‌آورند:

تهران بزرگترین شهرهای ایران است.

صفت‌های سنجشی مستقل

۱ـ بعضی از صفت‌ها در زبان فارسی، مفهوم سنجش را نیز در بردارند و ممکن است بدون پسوند تر باشند واژه‌هایی مانند به، بیش، کم، جلو، عقب، پیش، افزون و . . .، در صورتی است که نقش مسند را ایفا کنند؛ برای نمونه:

او کم از دوستش نیست.

2- بعضی صفت‌های عربی که در فارسی به کار می‌روند، خود دارای مفهوم سنجش هستند. این صفت‌ها را در عربی، صیغه افعل تفضیل می‌خوانند:

اصغر: صغیرتر
اعظم: عظیم‌تر
ارشد: رشیدتر

این صفت‌های عربی هم معنای صفت تفضیل می‌دهند و هم صفت عالی یا برترین، برای مثال:

ارشد اولاد: بزرگترین فرزندان
اعلم از دیگری: دانشمندتر از دیگری

نکته: صفت‌های عربی را که بر این وزن است نمی‌توان با پسوندهای تر و ترین آورد. پس استفاده از کلماتی مانند اصلح‌تر غلط است.

املای صفت‌های تفضیلی

درباره املای صفت‌های تفضیلی بیشتر دستورنویسان عقیده دارند که پسوند تر باید با نیم‌فاصله از صفت نوشته شود مانند:

بیش‌تر، بزرگ‌تر، مهربان‌تر، پولدارتر، آگاه‌تر و ...

نکته: سه کلمه مهتر، بهتر و کهتر به صورت چسبیده به صفت نوشته می‌شوند.