دلایل ضعف املا و راه‌های تقویت املا

نوشتن املا ترکیبی از مهارت‌های مختلف است. بنابراین عوامل بسیاری می‌تواند در تشدید اشتباهات نوشتاری در املا مؤثر باشند. برای مثال در کنار اختلال‌های مختلفی مانند نارساخوانی و نارسانویسی، اضطراب یا کم‌شنوایی هم می‌توانند تأثیر داشته باشند. در این مقاله قصد داریم مهم‌ترین عواملی را که باعث غلط‌نویسی در املا می‌شود با هم بررسی کنیم.  

دقت پایین

دقت در اصطلاح روانشناسی یعنی تمرکز فکر روی یک موضوع. این مشکل، هنگام املانویسی ممکن است باعث بروز اشتباهات زیر شود:

الف) کم یا زیاد نوشتن نقطه‌ها

در زبان فارسی نقطه‌ها یکی از وجوه تمایز کلمات هستند و می‌توانند معنای آن را به‌کلی تغییر بدهند. بنابراین دقت در نوشتن آنها اهمیت دارد.

سیپ به جای سیب
است به جای اسب
رقت به جای رفت

ب) کم و زیاد نوشتن دندانه‌ها

دندانه‌ها هم مانند نقطه‌ها از وجوه تمایز حروف با یکدیگر محسوب می‌شوند. در نوشتن باید دقت کنید که دندانه‌ها را درست به‌کار ببرید. بیش از اندازه یا کم نوشتن دندانه‌ها باعث ناخوانایی متن می‌شود.

سسرما به جای سرما
شیبب یه جای شیب

ج) کم یا زیاد نوشتن سرکش یا سرکج

آموزکار به جای آموزگار
قشنک به جای قشنگ
کیلاس به جای گیلاس

د) حذف یا اضافه کردن تشدید و جابجا نوشتن آن

بنّا به جای بنا
کتّاب به جای کتاب
تیّمم به جای تیمّم

ه) کم و زیاد نوشتن یک صدا

رفته به جای رفت
بارن به جای باران
غذ به جای غذا

روش درمان بی دقتی در املا

بی‌دقتی در املا را باید با افزایش تمرکز و توجه درمان کرد. در ادامه به سه روش تأثیرگذار توجه کنید:

1- پیدا کردن شباهت‌ها و تفاوت‌ها

امروزه بازی‌های فکری بسیاری در دسترس هستند که دو تصویر به‌ظاهر یکسان را در اختیار کودک قرار می‌دهند و کودک باید تمایز میان آنها را پیدا کند. کودک می‌آموزد که به دقت بر روی همه بخش‌های تصویر تمرکز کند و تفاوت‌ها را پیدا کند.

2- فلش‌کارت‌های دستساز و معجزه آسا

درست کردن فلش کارت‌های آموزشی، کار سختی نیست و نیازی هم نیست که برای آن هزینه زیادی صرف کنید. حتی کاغذهای یک رو سفیدی که در هرگوشه و کنار می‌توانید پیدا کنید هم مناسب این کار هستند. پس یک کاغذ آچار بردارید و آن را به هشت قسمت مساوی تقسیم کنید. روی هر بخش یک کلمه را به صورت ناقص بنویسید و از کودک بخواهید آن را کامل کند. می‌توانید از دفتر املای کودکتان هم الهام بگیرید و همان غلط‌های او را بازنویسی کنید. حافظه تصویری او با این روش تقویت خواهد شد.

3- تصحیح املا

از دانش‌آموز بخواهید املای خودش را تصحیح کند. در مرحله اول اجازه بدهید از حافظه خودش استفاده کند و غلط‌ها را پیدا کند. اگر نتوانست؛ کتاب را در اختیار او قرار بدهید تا با مقایسه کلمات اشتباهات خودش را پیدا کند.

ضعف حافظه دیداری

ضعف حافظه دیداری باعث می‌شود کودک نتواند تصویرِ درستِ کلمات را به خاطر بیاورد. این اتفاق معمولاً باعث می‌شود که در تشخیص صداها و حروفی که مشابه هستند، دچار اختلال شود. حروف مشابه عبارتند از:

ث، ص، س: سدا (صدا)، لثه (لسه)
ت، ط: طبریک (تبریک)، تناب (طناب)
ذ، ز، ض، ظ: مریز (مریض)، ناضم (ناظم)، زرت (ذرت)
غ، ق: غاطی (قاطی)، وزق (وزغ)
ح، ه: خوشهال (خوشحال)، حادی (هادی)
ع، ه: عمام (امام)، عبرت (ابرت)

روش های درمان ضعف حافظه دیداری

1- روخوانی از روی متن

روخوانی متن‌های کتاب درسی و یا کتاب داستان‌های ساده و مناسب سن کودک می‌تواند در این زمینه بسیار کمک کند. از او بخواهید که با انگشت کلمات را نشان بدهد و آنها را بخواند. نگاه کردن به کلمات همراه با تمرکز، حافظه دیداری او را تقویت می‌کند.

2- بازی‌های چیدنی

از چند لِگو یا آجره کمک بگیرید. تعدادی از آنها را کنار هم بچینید و برای مدتی به کودک وقت بدهید که با دقت آنها را نگاه کند. پس از آن لگوها را بردارید و از او بخواهید همان الگو را تکرار کند. در ابتدای این تمرین سعی کنید زمان بیشتری به کودک بدهید تا الگو را به خاطر بسپارد. پس از آن این زمان را کاهش بدهید تا سرعت عملش بالا برود.

3- باز هم معجزه فلش کارت

دوباره چند فلش کارت بسازی و کلمات هم‌خانواده را روی آن بنویسید و از کودک بخواهید تا کلمات هم‌خانواده را کنار هم قرار بدهد و بدین ترتیب می‌تواند املای کلمات را به‌خوبی به خاطر بسپارد.

ضعف حافظه شنیداری

ضعف حافظه شنیداری ممکن است به دلیل ضعف شنوایی اتفاق بیفتد. بنابراین بهتر است ابتدا با یک متخصص مشورت کنید و درما‌ن‌های لازم را انجام بدهید. همچنین ممکن است کودک به علت کندنویسی نتواند کلمات را به خاطر بسپارد و آنها را بنویسد. بنابراین لازم است که با بازی دست‌ورزی کند تا با قوی شدن عضلات دستش بتواند سریع‌تر املا بنویسد. جالب است بدانید که یکی از راه‌های تقویت عضلات دست، آموختن تایپ ده انگشتی برای کودکان است.

روش های درمانی ضعف حافظه شنیداری

1- بازی با کلمات

به صورت تصادفی سه کلمه را انتخاب کنید و با اندکی مکث آنها را تکرار کنید و سپس از کودک بخواهید همین کلمات را تکرار کند. به مرور، زمان توقف میان کلمات را کاهش بدهید و یا بر تعداد کلمات بیفزایید.

2- اجرای دستورات

چند کار به‌هم‌پیوسته را به کودک بگویید تا آنها را به‌خاطر بسپارد و انجام بدهد. برای مثال می‌تواند به او بگویید: لباس آبی‌ات را از کشو بردار، تا کن، بعد آن را برای من بیاور.

۳- جادوی داستان‌ها

یکی از راه‌های تقویت مهارت‌های شنیداری کودکان، شنیدن داستان یا نمایشنامه‌های صوتی است. یک داستان کوتاه برای کودک پخش کنید و بعد درباره داستان سوالاتی بپرسید و از او بخواهید تا به آنها پاسخ بدهد.

ضعف حساسیت شنیداری

گوش کودک ممکن است به‌خوبی برخی از صداهای پایانی کلمات را نشنود و یا نتواند کلمات هم‌وزن را از یکدیگر متمایز کند و برخی از کلمات را به شکل زیر بنویسد:

صب به جای صب
مسباک به جای مسواک
رفتن به جای رفتند

روش های درمان ضعف حساسیت شنیداری

1- کلمات دسته‌بندی شده

چند کلمه را که در حروف پایانی مشترکند پیدا کنید و یک کلمه متفاوت در میان آنها قرار بدهید. از کودک بخواهید کلمه متفاوت را پیدا کند. مانند:

تاج، کاج، هویج، سوزن

2- حرف آخر، حرف اول

یک کلمه را انتخاب کنید و با صدای رسا آن را تلفظ کنید. از کودک بخواهید تا کلمه بعدی را طوری که انتخاب کند که با آخرین حرف کلمه‌ای که شما گفته بودید، شروع شود. برای مثال کلمه هویج با ج تمام می‌شود و کلمه‌ای که باید کودک بگوید باید با ج شروع شود. مانند جارو. این بازی را می‌توانید تا بی‌نهایت انجام بدهید. شما هم در این رقابت شرکت کنید، قول می‌دهیم که اوقاتی پر از خنده خواهید داشت.

3-  تشخیص صداهای محیط

چشم‌هایتان را ببیندید و هر صدایی که به گوشتان می‌رسد شناسایی کند. او را هدایت کنید تا صداهای پس‌زمینه و ظریف مانند تیک‌تاک ساعت یا صدای رد شدن ماشین از خیابان را هم بشنود. دقت شنوایی او با این تمرین به‌خوبی افزایش پیدا خواهد کرد.

ضعف توالی دیداری

ممکن است برخی از افراد در درک ترتیب نوشتن صداها ضعیف باشند و کلمات را به شکل زیر بنویسند:

مارد به جای مادر
ردخت به جای درخت
کارد به جای کادر

روش های درمان ضعف توالی دیداری

1- انجام کارهای به هم پیوسته

برای این کار می‌توانید از دست‌هایتان استفاده کنید. با انگشت‌هایتان شکل‌های ساده‌ای بسازید و از کودک بخواهید همان حرکات را تکرار کند.

2- از چپ‌ به راست بخوانید

چند کلمه روی کاغذ بنویسید و از کودک بخواهید تا حروف را از چپ به راست بخواند.

۳- بازیابی حافظه

چند فلش کارت بردارید و بر روی هر کدام، یک کلمه بنویسید. کارت‌ها را به ترتیب به کودک نشان بدهید و از او بخواهید تا کلماتی را که دیده به ترتیب بازگو کند.

مصطلح‌نویسی

ممکن است ما در محاوره برخی کلمات را متفاوت تلفظ کنیم. مثلاً بعضی از افراد به جای قفل می‌گویند قُلف؛ یا به جای نشسته بودیم می‌گویند نیشسته بودیم. ممکن است کودک در املا، شکل عامیانه کلمات را بنویسد. بهترین روش برای درمان چنین اشتباهات نوشتاری در املا، روخوانی از روی متن است تا شکل صحیح کلمه در ذهن کودک جا بیفتد.

روش درمان مصطلح نویسی

1- بخش کردن و صداکشی

تلاش کنید با بخش کردن و صداکشی کلمات (به شیوه کلاس اول) نظر فرد را به جزییات کلمات جلب کنید. این کار باعث افزایش دقت و تمرکز فرد می‌شود و می‌آموزد در زمانی که نیاز دارد می‌تواند از این تکنیک هم برای شناسایی املای دیگر کلمات نیز استفاده کند.

2- نوشتن صحیح کلمات

در کنار هم بنشینید و املای صحیح کلمات را با هم بنویسید. به‌هیچ‌عنوان رقابت ایجاد نکنید. این کار ممکن است باعث تقویت اضطراب فرد شود و می‌تواند به شدت تمرکز و دقت او را تحت تأثیر قرار بدهد. هریک جداگانه کلمات را بنویسید و با همدیگر مقایسه کنید.

3- جمله‌سازی

جمله‌سازی هم یکی از بهترین روش‌ها برای درک تلفظ و املای کلمات است. در این تمرین فرد به معنا و نقش دستوری کلمه نیز مسلط می‌شود.

مشکلات آموزشی

املا و خط فارسی مملو از استثناها است. چنانچه تدریس به شیوه درست صورت نگیرد و یا تمرین‌های کافی برای درک مطالب انجام نشده باشد، افراد می‌توانند اشتباهات نوشتاری در املا داشته باشند. برای مثال واو معدوله، یکی از مواردی است که املای فارسی را دشوار می‌کند. یا اگر فرد شکل و کابرد تنوین را درک نکرده باشد، ممکن است مثلاً را به شکل مثلن بنویسد.

مشکلات آموزشی با نظر یک معلم و یا کارشناس، می‌تواند بسیار راهگشا باشد. سعی کنید بیشتر کتاب بخوانید و کودک را به نوشتن نیز تشویق کنید. تمامی تمرین‌ها را باید بدون هیچ فشار و تنشی انجام بدهید وگرنه احتمال آنکه نتیجه معکوس بگیرید زیاد است.