فعل ماضی ابعد چیست؟

فعل ماضی ابعد یا گذشته بعید نقلی، برای بیان وقوع فعلی به کار می‌رود که در گذشته بسیار دور و بیشتر از آن روی داده و به طریق نقل حکایت مطرح می‌شود. این فعل معمولاً مقدم بر فعل‌های دیگر می‌آید (به جز مواردی که در نقل قول می‌آید) و فعل یا فعل‌های دیگری که بعد از آن می‌آیند، بیشتر با ماضی نقلی یا ماضی نقلی مستمر بیان می‌شود:

از قرار معلوم گویا او را دیده بوده‌اند.

ساختمان فعل ماضی ابعد

در مثال بالا، می‌بینید که فعل ماضی ابعد از ترکیب صفت مفعولی (بن ماضی + ه) و ماضی نقلی بودن به ترتیب زیر ساخته شده است:

صفت مفعولی + ماضی نقلی از مصدر بودن

گرفته بوده‌ام، گرفته بوده‌ای، گرفته بوده است و ...

سارا گفته بود که تایپ ده انگشتی را از سایت یوتایپ یاد گرفته بوده است.

[گشتاسب] با آنکه تا آن روز سه بار وعده واگذاری سلطنت را به پسر داده، هر بار آن را زیر پا نهاده و حال آنکه خود با زمینه چینی آن را از پدرش گرفته بوده (است)، اکنون ... او را به زوالگاه زاول روانه کرده است.

فعل گرفته بوده است، بنا به همان قاعده فعل ابعد پیش از همه فعل‌ها رخ داده است.

ساختمان فعل ماضی ابعد منفی هم با آمدن نون نفی بر سر بخش اول فعل یعنی صفت مفعولی انجام می‌شود:

حتی یک بار هم خودشان نرفته بوده اند که اوضاع و احوال را از نزدیک دیده باشند.

 کاربردهای فعل ماضی ابعد

این فعل علاوه بر استعمال برای گذشته دورتر، در نقل حکایت یا نقل قول از یک گوینده غایب نیز به کار می‌رود؛ برای مثال:

حکایت کرد که چون از مدرسه به واسطه بیمار بودن اخراج شده بوده است، از آنجا که جوانی مستعد و کارکن بوده، من شخصا به کار او علاقه‌مند شده بوده ام، به مجرد این که ماوقع را گفت، حادثه را به خاطر آوردم.

مجله یغما، مجتبی مینوی

نکته: این جمله در صورتی که گوینده مطلب را از زبان خود بیان می‌کرد یا اگر نقل قول مستقیم کرده بود، دیگر نیازی به آوردن ماضی ابعد نداشت.

مجهول کردن فعل ماضی ابعد

برای مجهول کردن فعل ماضی ابعد، کلمه «شده» بین صفت مفعولی و ماضی نقلی اضافه می‌شود:

صفت مفعولی + صفت مفعولی از مصدر شدن + ماضی نقلی از مصدر بودن

دیده شده بوده‌ام، دیده شده بوده‌ای و ...

نکته ویرایشی

در ماضی ابعد نیز مانند دیگر افعال دو جزئی و چند جزئی، هر دو جزء فعل کمکی یا یک جزء آن می‌تواند بدون قرینه یا با قرینه حذف شود.

سیاح به چین رفته (بوده است) و از آنجا دوباره به ژاپن برگشته بوده است.

 حذف هر دو جزء با قرینه

در راه، یکی از مسافران دچار بیماری شده بوده (است).

حذف یک جزء بدون قرینه. این نوع حذف بیشتر در ساخت سوم شخص مفرد اتفاق می‌افتد.

برای اینکه درباره قوانین حذف فعل بیشتر بدانید، توصیه می‌کنیم مقاله حذف فعل در زبان فارسی را مطالعه کنید.