فعل ماضی نقلی چیست؟

ماضی نقلی در دسته افعال گذشته قرار دارد؛ اما از لحاظ معنی، این فعل به ارتباط دو زمان گذشته و حال اشاره می‌کند. به این ترتیب که محقق شدن یا محقق نشدن فعل در گذشته، به نحوی به زمان حال مربوط می‌شود. برای مثال وقتی می‌گوییم «من این شعر را شنیده‌ام»؛ یعنی این شعر را شنیده‌ام و هنوز آن را به خاطر دارم.

ساخت فعل ماضی نقلی

ماضی نقلی همچون فعل‌­های ماضی بعید و ماضی التزامی با ترکیب صفت مفعولی و یکی از فعل­‌های کمکی ساخته می­‌شود، به این ترتیب که:

utype_ir

یوتایپ | آموزش تایپ ده‌انگشتی

در اینستاگرام، کلی مطالب آموزشیِ جالب و مفید برایتان داریم

صفحه ما را ببینید

صفت مفعولی (بن ماضی+ ه) + ام، ای، است، ایم، اید، اند

دویده + ام، ... : دویده‌ ام، دویده ای، دویده است، دویده ایم، دویده اید، دویده ­اند

در نظر داشته باشید که نظر او چه مایه تأثیر گذاشته است؛ مثلاً بر آراء رمون آرون که پس از این خواهم آورد.  

در خدمت و خیانت روشنفکران، جلال آل ­احمد

نکته: ام، ای، است و ... که برای ساخت ماضی نقلی به صفت مفعولی می­‌چسبد؛ در حقیقت استم، استی، است و ... بوده که به مرور زمان ساده شده است. در اشعار کلاسیک نمونه­‌های ساختار فعل استن را می‌توان دید.

کنون آمدستم بدین بارگاه
مگر نزد قیصر گشایند راه

شاهنامه، فردوسی

من آن بحرم که در ظرف آمدستم
چو نقطه بر سر حرف آمدستم
بهر الفی الف قدی برآید
الف قدم که در الف آمدستم

رباعیات، باباطاهر

[utypepromotecourses]

منفی کردن فعل ماضی نقلی

برای منفی کردن فعل ماضی نقلی، «ن» نفی، بر سر صفت مفعولی فعل مورد نظر قرار می‌گیرد.

ن + صفت مفعولی + ام، ای، است و ...

نرفته‌ام، نرفته‌ای، نرفته است و ....

قوانینی که هنوز از طرف برگزیدگان مردم وضع نشده اند و در مقولهٔ روشنفکری بحث از رد و قبول آنها نیست.

در خدمت و خیانت روشنفکران، جلال آل ­احمد

نحوه مجهول کردن فعل ماضی نقلی

با توجه به این که در ساختمان فعل ماضی نقلی، صفت مفعولی داریم؛ طبق قانون ساخت فعل مجهول در زبان فارسی، برای مجهول کردن فعل ماضی نقلی فقط به فعل شدن احتیاج داریم که به این ترتیب وارد ساختار فعل می‌شود­:

صفت مفعولی (فعل اصلی) + صفت مفعولی فعل شدن + ام، ای، است، ایم، اید، اند

دیده + شده + ام، ای و .... : دیده شده ­ام، دیده شده ­ای، دیده شده است و ...

تو در حال زیر و رو کردن اسناد و مدارک محرمانه دیده شده ای.

کاربردهای فعل ماضی نقلی

برای تشخیص بهتر فعل ماضی نقلی در فارسی، به سه مورد از مهم‌ترین کاربردهای این فعل، با توجه به کتاب دستور زبان فارسی حسن انوری و احمدی گیوی اشاره می‌کنیم؛

• در جاهایی که گوینده به وقوع فعل اشراف ندارد یا گوینده، شخصاً ناظر آنچه نقل می‌­کند، نبوده است. این حالت را می‌­توان در تقابل فعل ماضی نقلی با ماضی مطلقِ فعل­‌هایی چون شنیدن، فهمیدن و فعل‌هایی که معانی نزدیک با این فعل‌­ها را دارند، دید.

دیدم [فهمیدم، متوجه شدم، شنیدم] که نامه را نوشته و توی پاکت گذاشته است.

• بیان فعلی منفی که هنوز واقع نشده ولی انتظار یا احتمال واقع شدنش می‌­رود.

سعید به مسافرت رفته و هنوز برنگشته است.

• به جای ماضی التزامی در گفت­ و گوهای روزمره به کار می‌رود.

او احتمالاً تایپ ده انگشتی یاد گرفته است. (یعنی گرفته باشد.)

نکته: فعل ماضی نقلی گاهی در ساختمان­ فعل‌های دیگر به کار می‌­رود؛ مثلاً در ماضی مستمر نقلی که می به ابتدای فعل ماضی نقلی اضافه می‌­شود:

می + ماضی نقلی

می‌رفته است

و یا در ماضی ابعد از مصدر بودن، به عنوان فعل کمکی می‌­آید

رفته بوده­‌ام ...

فعل ماضی نقلی در ویرایش

هنگام ویرایش فعل ماضی نقلی باید توجه داشت که فعل کمکی را گاهی بدون قرینه یا با قرینه می‌­توان حذف کرد. به عبارت زیر دقت کنید که چگونه فعل است در فعل ماضی نقلی «وصول کرده»، به قرینه است در ماضی نقلی «گذاشته است» حذف شده است.

عامل خراج در اهواز به اندازه هشت هزار هزار درهم زاید بر میزان مالیات مقرر از آن ولایت وصول کرده و در خزانه گذاشته است.

تاریخ و فرهنگ، مجتبی مینوی

یا در عبارت زیر، قرینه در جمله اول وجود دارد:

روشنفکر ایرانی دچار نوعی اغتشاش فکری شده است و در ایجاد ارتباط میان دسته­‌ها و رسته­‌های مختلف خود درمانده.

در خدمت و خیانت روشنفکران، جلال آل­ احمد

در مثال بعد حذف فعل کمکی بدون وجود قرینه را می‌­بینیم که بیشتر در ساخت سوم شخص مفرد رخ می‌­دهد:

برادران ...! در صورتی که خدا کارها را این طور آسان کرده، چرا خودتان را نمی‌­رهانید.

مقالات، علی ­اکبر دهخدا

ماضی نقلی با فاصله یا نیم فاصله؟

درباره این که بین اجزای ماضی نقلی فاصله یا نیم‌فاصله گذاشته شود، اختلاف نظر وجود دارد. اما همان طور که در مقاله موارد کاربرد نیم‌فاصله نیز گفتیم، ما در یوتایپ، ماضی نقلی و ماضی بعید را جدا می‌نویسیم.