فعل مضارع ساده چیست؟

فعل­‌های ساده در حقیقت ساده‌­ترین شکل فعل هستند که با چسبیدن شناسه‌­ها به بن ماضی یا بن مضارع می‌توانند فعل صرفی بسازند. هیچ حرف یا فعل دیگری در ساخت آنها وجود ندارد. فعل مضارع ساده و فعل ماضی ساده حاصل همین ترکیب هستند. از این دو فعل، مضارع ساده کاربردش را در گفتار و نوشتار روزانه مردم تقریباً از دست داده و بیشتر، آن را در ساختمان فعل‌­هایی چون مضارع اخباری، مضارع التزامی، امر، نوشته‌های کلاسیک یا در مواردی به عنوان فعل کمکی، می‌­بینیم‌.

ساخت فعل مضارع ساده

این فعل با چسبیدن شناسه‌­های فاعلی به پایان بن مضارع به این ترتیب ساخته می‌­شود:

بن مضارع + شناسه‌­های َم، ی، _، یم، ید، َند

گویم، گویی، گوید و ...

گویند شاه عشق ندارد وفا دروغ
گویند صبح نبود شام تو را دروغ

دیوان شمس، مولوی

مضارع ساده منفی

برای ساختن مضارع ساده منفی به همان روش منفی کردن دیگر فعل‌های فارسی عمل می‌کنیم. یعنی یک «ن» بر سر فعل مورد نظر می‌آوریم.

ن+ بن مضارع + شناسه­‌های َم، ی، َد، یم، ید، َند

نگویم، نگویی، نگوید و ...

ساخت مجهول فعل مضارع ساده

فعل مجهول از مضارع ساده با تبدیل فعل اصلی به صفت مفعولی و ساختن مضارع ساده از فعل کمکی شدن به این ترتیب ساخته می‌­شود:

صفت مفعولی + مضارع ساده فعل شدن

دیده شوم، دیده‌ شوی، دیده شود و ...

وزن وجود یک پدر را نمیدانی، مگر اینکه برداشته شود.

زمین بر پشت لاک‌پشت‌ها، جان گرین

کاربردهای فعل مضارع ساده

امروزه فعل مضارع ساده فقط برای صرف افعال زیر به کار می‌رود:

• بودن: ام، ای، اد، ایم اید، اند
• داشتن: دارم، داری، دارد، داریم، دارید، دارند.
• است: استم، استی، است، استیم، استید، استند که تبدیل می‌­شوند به هستم، هستی، هست، هستیم، هستید، هستند.

نکته: محدودیت کاربرد مضارع ساده باعث شده در کتاب­‌های دستور به تعریف­‌هایی از این فعل برخورد کنیم که آن را صرفاً فعل مضارع التزامی یا اخباری‌ بدانند که ب و می از سر آنها برداشته شده است؛ اما برخی نیز این استدلال را نپذیرفته‌­اند و همچنان این فعل را در ردیف فعل‌­های صرفی قرار داده‌­اند.

حسن انوری با استناد به کتاب دستور تاریخی در توضیح کاربردهای فعل مضارع ساده نوشته است که مضارع ساده، استقلال و استعمال عمومی ندارد و در متون نظم و نثر قدیم، گاهی به جای ساخت مضارع اخباری و التزامی آمده است. انوری در کتاب دستور زبان فارسی کاربردهای دیگر فعل مضارع ساده را چنین برشمرده است:

الف) در فعل­‌های مرکب و پیشوندی، به جای مضارع التزامی

پدیده تمایز در سلول سبب می‌­شود که موجود زنده در طول زندگی خود از نظر عمل و ساختمان، مراحل مختلفی را طی نماید.

صبح روشن آن است که با دل پاک و مهربان از خواب برخیزیم.

هزار سخن، محمد حجازی

ب) در فعل مستقبل به عنوان فعل کمکی از ریشه خواستن

بهتر آن که به مرگ تن بدهم؛ بی سر و صدا، بدون سراسیمگی. به حتم چیزی تغییر کرده‌است. دیگر بی‌وزن خواهم ‌شد؛ نه سنگین، نه سبک، خنثی و بی‌اثر خواهم بود. این مسأله نیست؛ مسأله، درد احتضار است. باید مراقب این دردها باشم.

مالون می‌میرد، ساموئل بکت

ج) از فعل ساده داشتن به جای مضارع اخباری

تو چه داری که ما نداریم.

در جمله بالا، اگر به جای داشتن فعل دیگری بگذاریم، از نوع مضارع اخباری باید باشد. به نمونه‌­های زیر دقت کنید:

تو چه می‌­خواهی که ما نمی­‌خواهیم.

تو چه می­‌کنی که ما نمی­‌کنیم.

د) در فعل مضارع مستمر، به عنوان فعل کمکی از ریشه داشتن

دارم تایپ یاد می‌­گیرم.

ج) در پایان تعریف‌های دانشی یا ادبی

زاویه ۱۸۰ درجه را نیم‌صفحه گویند.

مردم آن شهر را مهربان خوانند.

ضرب چندباره یک شماره در خودش را توان نامند.