ندا و منادا چیست؟

منادا، اسم یا حرفی است که معمولا به همراه حرف ندا می‌آید و برای مخاطب قرار دادن خدا، معشوق یا هر شخص یا شی دیگربه کار می‌رود و هدف گوینده معمولا تاکید بر آن است.
حروفی چون الف، ای و یا حروف نشانه ندا شناخته می‌شوند و اسمی که بعد یا قبل از این حروف می‌آید منادا خوانده می‌شود و پس از آن علامت تعجب مي‌گذاریم.

جانا! حدیث حسنت در داستان نگنجد.

عطار

ای دوست! بیا تا فم فردا نخوریم.

نکته: ندا و منادا ار انواع شبه جمله هستند که همواره یک جمله شمرده می‌شوند.

حروف ندا

چنانکه در بالا آمد حروف ای، یا، الف با آمدن در ابتدا یا انتهای اسم در ساختن ندا و منادا نقش دارند. در ادامه به شیوه ساخت و کاربرد هر یک از حروف برای ساخت شبه جمله ندا می‌پردازیم:

ای

نشانه نداست که در ابتدای کلمه می‌آید و نقش منادایی دارد، مانند:

 ای خدا، ای دوست و ...

یا

حرف یا نیز همچون ای در ابتدای کلمه (اسم) می‌آید و منادا می‌سازد، مانند:

 یا رب، یا ابوالفضل و ...

یا رب به وقت گل گنه بنده عفو کن
وین ماجرا به سرو لب جویبار بخش

دیوان اشعار، حافظ

الف (ا)

برخلاف دو حرف دیگر در آخر کلمه (اسم) می‌آید و حرف قبل از خود را منادا می‌کند، مانند:

دلا، یارا، حافظا و ...

سعدیا مرد نکونام نمیرد هرگز

دیوان اشعار، سعدی

حذف حرف ندا و انتقال تکیه

تکیه اسم‌ در حالت عادی روی هجای آخر است؛ اما وقتی در جمله‌ای، اسم منادا شود؛ تکیه اسم که در حالت عادی روی هجای آخر است به هجای نخست منتقل می‌شود. برای مثال در جمله:

فریدون گلدان را آورد.

در این جمله، تکیه کلمه فریدون بر هنجای آخر (دون) است و در جمله بعد:

فریدون! گلدان را بیاور.

تکیه کلمه بر هجای اول (ف) است.

نکته: ندا در شعر فارسی و عربی غالبا با ادات تنبیه و هشدار و تحذیر از قبیل الا و هان همراه است و در این حال تاکید آن بیشتر است، مانند:

الا ای خردمند پاکیزه خوی
خردمند نشنیده کس عیب جوی

بوستان، سعدی

جمله‌های ندایی اگر بر هیجان و احساس تند دلالت کنند یا تشویق و استغاثه و دادخواهی و تشویق و اظهار تحسر و مانند آنها را برسانند، کلامی تاکیدی به‌شمار می‌روند، اگرچه دستورنویسی چون فرشیدورد در چنین شرایطی ای را حرف ندا نمی‌داند، مانند:

زینهار ای دوستان جان من و جان شما

خدایا به دادم برس (استغاثه و دادخواهی)

نکته: آی و آهای نیز در زبان محاوره همان حرف ندا هستند. همچنین ناسزاهایی چون بیچاره، بدبخت، احمق و کلام‌های محبت‌آمیزی مانند عزیزم و مهربانم نیز ندا هستند.