واج آرایی چیست؟

واج آرایی یکی از آرایه‌های رایج در زبان و ادبیات فارسی است که باعث گوش‌نوازتر شدن کلام می‌شود. برای درک بهتر معنی واج آرایی، به معنای دو بخش کلمه به صورت مستقل می‌پردازیم.

واج: کوچک‌ترین بخش و یکای مستقل سخن را واج می‌گویند. به طوری که با جا‌به‌جایی واج‌ها معنی کلمه تغیر می‌کند.به‌طور مثال (ما) از دو واج م و ا تشکیل شده است.

utype_ir

یوتایپ | آموزش تایپ ده‌انگشتی

در اینستاگرام، کلی مطالب آموزشیِ جالب و مفید برایتان داریم

صفحه ما را ببینید

آرایی: از مصدر آراستن به معنا زینت دادن و آباد کردن و نظم دادن است.

پس می‌توانیم بگوییم که واج آرایی به معنای زینت و سر و سامان دادن به واج‌های حاضر در کلمه است.

واج آرایی چه نوع آرایه‌ای است؟

در مقاله آرایه‌های ادبی گفتیم که آرایه‌های ادبی را می‌توان به دو بخش لفظی و معنوی تقسیم کرد و حال اشاره می‌کنیم که واج‌آرایی، یک آرایه لفظی است.

به زبان ساده، واج آرایی به تکرار بیش از حد چندین صامت یا مصوت گفته می‌شود، به صورتی که این تکرارها به زیبایی و اثرگذاری شعر کمک کنند. نام دیگر این آرایه، نغمه حروف است که بسیاری از شاعران گاه خواسته و گاه ناخواسته در اشعار خود از آن استفاده می‌کنند.

یکی از مثال‌های معروف واج‌آرایی حروف بیت شعری از منوچهری دامغانی است؛

خیزید و خز آرید که هنگام خزان است
باد خنک از جانب خوارزم وزان است

در این بیت بیشترین صامتی که به گوش می‌رسد «خ» و «ز» است.

روش تشخيص واج آرایی

این آرایه چون حالت لفظی دارد پیدا کردن آن چندان دشوار نیست. می‌توان آن را از راه دیدن حروف و یا شنوایی تشخیص داد.

در نظر داشته باشید، برای اینکه واج آرایی در بیتی تایید شود باید حداقل ۳ واج تکرار شونده مشابه در آن بیت حضور داشته باشد.

شبست و شاهد و شمع و شراب و شیرینی
غنیمت است چنین شب که دوستان بینی

سعدی

در این شعر به وضوح تکرار بیش از حد صامت «ش» را داریم که بسیار به زیبایی شعر افزوده ‌است و یا در بین زیر تکرار مصوت -ِ را داریم که هنگام خواندن کاملا در ذهن مشخص می‌شود.

حبیبِ خدایِ جهان‌آفرین
نگه کرد بر رویِ مردانِ دین

نکته: آنچه در تشخیص واج آرایی مورد اهمیت است، تلفظ و آوا کلمات است نه شکل املایی کلمه. یعنی اگر در بیتی چهار واج «ز» شنیده‌ شود ممکن است به ۴ حالت نوشتاری ز، ذ، ظ و ض باشد و این موضوع مشکلی برای در واج آرایی به‌وجود نمی‌آورد.