حرف ربط چیست؟

حرف ربط، در کنار حرف‌ اضافه و حرف نشانه، یکی از انواع حرف در دستور زبان فارسی است. حرف ربط با نام پیوند یا پیوندواژه هم شناخته شده است و کلمه‌ای است که گاهی دو یا چند کلمه، عبارت و یا چند جمله را به هم پیوند می‌زند و آنها را هم‌‌نقش (هم‌پایه) می‌کند. گاهی نیز جمله‌ای را به جمله دیگر می‌پیوندد و دومی را به اولی وابسته می‌کند.

پرکاربردترین حروف ربط در فارسی عبارتند از:

utype_ir

یوتایپ | آموزش تایپ ده‌انگشتی

در اینستاگرام، کلی مطالب آموزشیِ جالب و مفید برایتان داریم

صفحه ما را ببینید

برای مثال به حضور حرف و در دو جمله زیر میان دو کلمه و دو جمله دقت کنید:

کتاب و دفتر را از کیف درآوردم.

کتاب را از کیف درآوردم و شروع به خواندن کردم.

ساختمان حرف ربط

حروف ربط از نظر ساختمان به دو گروه ساده و مرکب تقسیم می‌شوند:

حرف‌های ربط ساده

ساختمان این حروف را نمی‌توان به اجزای کوچکتر تقسیم کرد. مانند:

و، یا، پس، اگر، نه، را، چون، چه، تا، اما، باری، خواه، زیرا، که، لیکن، نیز، ولی، هم

حرف‌ ربط مرکب

مجموعه‌ای از دو یا چند واژه یا پیوند است که معمولاً یکی از آنها حرف ربط یا حرف اضافه ساده است. تعدادی از این حروف در ادامه می‌بینیم:

بالعکس، ولو، به جز، سپس، از این گذشته، همچنین، چون‌ که، چندان ‌که، زیرا که، همان‌ که، بلکه، چنانچه، تا این که، تا آن که، آنگاه که، از آن‌جا که، از این ‌رو، از بس، از بهر آن که، اکنون که، اگرچه، اگر، مگر این که، با این حال، با این‌ که، با وجود این، بس که، به شرط آن که

نکته: حرف ربط مرکب در بسیاری موارد از جمله یا عبارت پیرو، قید می‌سازند. برای مثال در جمله:

همین‌ که کاغذ و قلم را از روی میز برداشتم، شروع به نوشتن کردم.

همین که در اینجا علاوه بر نقش ربطی که در جمله دارد، جانشین قید زمان هم هست، چراکه می‌توان این جمله را این گونه نیز نوشت:

کاغذ و قلم را از روی میز برداشتم و در همان لحظه شروع به نوشتن کردم.

حرف‌ ربط ساختار دیگری نیز دارد به نام حرف ربط مزدوج یا گسسته ربطی که دارای مفهوم تساوی است؛ مانند کلماتی مانند خواه، چه، یا، نه، هم در جمله‌های زیر:

خواه خوشت بیاید خواه بدت، من می‌روم.

چه بخواهی چه نخواهی، من ماندنی شدم.

یا تهران یا مشهد، یکی را برای رفتن انتخاب کن.

نه پولت را می‌خواهم نه دردسرت را.

هم فال بود و هم تماشا.

معانی و کارکرد حروف ربط

حروف ربط نیز مانند حروف اضافه، معمولاً معنای مستقلی ندارند؛ اما هر کدام از آنها به مفاهیم خاصی اشاره می‌کنند:

اگر

در معنی چنانچه و برای شرط به کار می‌رود.

در خانه اگر کس است یک حرف بس است.

اما

در معنی ولیک و ولیکن به کار می رود.

اگرچه به ظاهر امر، ناکامی مداومی هم داشته اما برد اصلی با او بوده است.

در خدمت و خیانت روشنفکران، آل‌احمد

یا

الف) برای تسویه و تخییر

یعنی وقتی که دو یا چند امر با هم مساوی باشند و قرار بر اختیار یکی از آنها باشد.

یک التهاب درونی او را ناراحت می‌کند و ترسی و خواهشی یا وحشت و هراسی یا تمنا و آرزویی او را در جذبه مخصوص خود فرو می‌برد.

سه‌تار، آل‌احمد

ب) همراه با دو جمله که به شرط تأویل می‌شود

یا بنشین یا برو.

یا مکن با پیلبانان دوستی
یا بنا کن خانه‌ای در خورد پیل

دیوان غزلیات، سعدی

ولی

برای استدراک و بازیافت در معنیِ اما و لیکن به کار می‌رود:

از این که نمی‌توانست حروف ماشین شده تلگراف را بخواند، باز غصه‌اش شده بود ولی این غصه‌اش را زود فراموش کرد.

سه تار، آل‌احمد

هم

الف) برای اثبات و تاکید در دو جمله و تکرار با فاصله

مار گزیده هم از مشروطه می‌ترسد و هم از استبداد.

چرند و پرند، دهخدا

ب) در معنی نیز

ناراحت می‌شد و خودش هم نمی‌فهمید چرا.

سه‌تار، آل‌احمد

ولو (و + لو)

در معنی اگرچه و گرچه به کار می‌رود.

تکلیف فرزندان خود را چنان دیدم که ولو خطر جانی هم در میان باشد...

یکی بود یکی نبود، جمال‌زاده

لیکن

برای استدراک و بازیافت به معنی اما به کار می‌رود.

گفتی جسم او را در گوری مدفون ساخته‌اند، ولیکن گورها هرگز نتوانسته‌اند فکرها را در خود مدفون سازند.

مهاتماگاندی، قاضی

نکته: صورت‌های دیگر این حرف لیک، ولکن،‌ ولیکن، لکن،‌ ولی هستند.

که

نکته: که وقتی حرف ربط است که در جمله پیرو بیاید و آن را به جمله پایه پیوند بزند. در این صورت آن را حرف ربط وابسته‌ساز (پیوند وابسته‌ساز) می‌نامند. حرف که در این مورد، موصول نیز نامیده شده است، مانند:

مردی که دیدی، سرگذشت جالبی دارد.

که وقتی دو جمله را به هم پیوند دهد، برای تعلیل علت آوردن یا تفسیر و توضیح یا جز آن به کار می‌رود.

هیچ روزی تمرین خود را عقب نینداز که تایپ ده انگشتی راهی است برای حرفه‌ای شدن.

تا

نکته: وقتی به عنوان حرف ربط شناخته می‌شود که برای بیان غایت و به معنی تا وقتی که، تا زمانی که باشد و در غیر این صورت، حرف اضافه خواهد بود.

تا تایپ ده انگشتی یاد نگیری، پیشرفتی در برنامه نویسی نمی‌کنی. (حرف ربط)
از اینجا تا شیراز کلی راه است. (حرف اضافه)

الف)‌ در آغاز جمله پیرو، برای بیان نتیجه

نام نیک رفتگان ضایع مکن
تا بماند نام نیکت پایدار

دیوان غزلیات، سعدی

ب) به معنی همین‌که

تا تایپ ده انگشتی یاد گرفتم، کار خوبی پیدا کردم.

چون

نکته: تنها در معنای هرگاه و اگر به عنوان حرف ربط است و برای بیان علت و سبب به معنی به علت این که، به جهت این که به کار می‌رود.

چون شما گفتی، من هم می‌آیم.

من در این جامعه ... نمی‌توانم منشا اثر باشم، وجودم عاطل و باطل است، چون شاعرهای شما باید مثل خودتان باشند.

حاجی آقا، صادق هدایت

چه

وقتی که دو جمله را به هم پیوند دهد و به معنی زیرا باشد، حرف ربط است و چه تعلیل نامیده می‌شود.

ارسطو افراد را اصل می‌داند، چه هیات اجتماعیه ... بدون سعادت چگونه سعید تواند بود.

سیرحکمت در اروپا، محمدعلی فروغی

نکته: این حرف ربط، اگر به معنی خواه باشد چه تسویه نامیده می‌شود که معمولاً تکرار می‌شود.

مهم‌ترین خطاهای رایج استفاده از حروف ربط

استفاده از دو حرف ربط در جمله‌های مرکب

نادرست: با آن که چرخه تولید در این کارخانه اندکی کند است، اما کیفیت کالا برتر است.

درست: با آن که چرخه تولید در این کارخانه اندکی کند است، کیفیت کالا برتر است.

نکته: این نوع کاربرد حشو به حساب می‌رود.

که زائد

که موصولی زمانی به کار می‌رود که بخواهیم دو جمله را به هم متصل کنیم. هر گاه که را حذف کنیم و خللی در جمله ایجاد نشود، مشخص است که زائد است.

نادرست: ممکن است که لازم شود، با هم گفتگو کنیم.
درست: ممکن است لازم شود، با هم گفتگو کنیم.

آنچه که

آنچه یعنی «آن چیزی که» و آوردنِ که با آن زائد است.

آنچه باعث تعجب است، سرعت او در تایپ کردن است.

تغییر جای اما در جمله

اما در جمله‌های مرکب در آغاز جمله پیرو می‌آید و در موارد استثنایی مثل شعر، ممکن است جایش تغییر کند.

نادرست: وی با مردم سخن گفت و بسیاری از مردم اما از او استقبال نکردند.
درست: وی با مردم سخن گفت؛ اما بسیاری از مردم از او استقبال نکردند.

تفاوت حرف ربط و حرف اضافه

حرف ربط و حرف اضافه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی دارند. وجه اشتراک حرف ربط و حرف اضافه در این است که هر دو برای ارتباط بین کلمات یا جمله‌واره‌ها یا گروه‌ها به‌کار می‌روند، برای مثال داریم کار و کوشش (ربط با حرف ربط) و داریم کار در مدرسه (ربط با حرف اضافه). تفاوت این دو حرف نیز در این است:

۱- رابطه‌ای که حرف اضافه ایجاد می‌کند، رابطه وابستگی است؛ اما حرف ربط هم‌پایه‌ساز رابطه همسانی ایجاد می‌کند. البته حرف ربط وابسته‌ساز با حرف اضافه کارکردهای مشترکی دارد و با اندکی تأویل گاهی می‌توانند به جای هم به کار روند، برای مثال در جمله:

او برای تحصیل به دانشگاه رفت (وابستگی با حرف اضافه).

او به دانشگاه رفت تا تحصیل کند (وابستگی با حرف ربط وابسته‌ساز).

هوشنگ تا آمدن من آنجا ماند (وابستگی با حرف اضافه).

تا وقتی که من آمدم هوشنگ آنجا ماند (وابستگی با حرف مرکب وابسته‌ساز).

۲- حرف اضافه تنها بین کلمات و گروه‌ها رابطه برقرار می‌کند، در حالی که حرف ربط هم کلمات، هم عبارات و هم جمله‌ها پیوند برقرار می‌کند. (برای مطالعه بیشتر می‌توانید به کتاب گفتارهایی درباره دستور زبان فارسی مراجعه کنید.)