نگارش فارسی

آموزش تایپ ده انگشتی
  1. خانه
  2. پایگاه دانش
  3. نگارش فارسی
  4. آرایه های ادبی
  5. تلمیح چیست + لیست معروف‌ترین تلمیح‌های فارسی

تلمیح چیست + لیست معروف‌ترین تلمیح‌های فارسی

تلمیح چیست؟

تا به حال اتفاق افتاده است که در هنگام خواند یک بیت شعر یا یک داستان، به یاد مَثَلی یا داستان دیگری افتاده باشید؟ اگر پاسخ شما مثبت است باید بدانید که در متن پیش‌روی شما آرایه ادبی تلمیح وجود داشته که در این مقاله قصد داریم درباره آن به جزییات بیشتری بپردازیم و به معروف‌ترین و پرکاربردترین تلمیح‌ها نگاهی بیندازیم.

آرایه تلمیح چیست؟

معنی تلمیح در فرهنگ‌‌نامه معین، نگاه تند و آنی به چیزی افکندن یا اشاره کردن است؛ آرایه تلمیح هم نوعی آرایه معنوی است. این آرایه هنگامی‌ اتفاق می‌افتد که شاعر یا نویسنده در شعر یا متن خود به داستان و مثلی معروف اشاره می‌کنند یا اصطلاحات رایج علمی‌ را می آورد.

utype_ir

یوتایپ | آموزش تایپ ده‌انگشتی

در اینستاگرام، کلی مطالب آموزشیِ جالب و مفید برایتان داریم 👇

صفحه ما را ببینید
لوگوی یوتایپ

توی دستت چند انگشت داری؟

تایپ ۲ انگشتی و ۴ انگشتی مبتدی و کُنده. تایپ ده‌انگشتی رو ساده و حرفه‌ای یاد بگیر.

برای شروعِ رایگانِ آموزش اینجا کلیک کن

آرایه تلمیح باعث می‌شود تا ذهن شنونده یا خواننده به سمت آن مطلب برود و تداعی معانی آنی اتفاق بیافتد و ماندگاری چنین آثاری به واسطه این تداعیِ معانی، بسیار در ذهن ماندگار خواهد شد. شاعر در این مواقع از آیات قرآن، احادیث، داستان‌ها تاریخ، شخصیت‌ها شاخص تاریخی و داستان های مشهور مثل‌ داستان پیامبران استفاده می‌کند. از این‌رو ارایه تلمیح یکی از تکنیکی‌ترین آرایه‌ها برای اثربخشی در ذهن مخاطب و تجسم‌پردازی اتفاقات در متون و اشعار شناخته شده ‌است‌.

یک نکته مهم درباره آرایه تلمیح

نکته مهم در تلمیح آن است که باید نشانه‌های گفته شده درباره مثل یا داستان واضح باشد تا بتوان از روی نشانه‌ها به داستان مورد نظر رسید، وگرنه تلمیح نیست.

گلستان کند آتشی بر خلیل
گروهی بر آتش برد ز آب نیل

بوستان، سعدی

در این بیت به داستان خاموشی آتش و گلستان شدن خاکستر بر حضرت ابراهیم اشاره دارد، پس تلمیح است.

تفاوت میان تضمین و تلمیح در چیست؟

در آرایه تضمین، بیت یا بخشی از یک نثر عینا در متنی دیگر تکرار می‌شود اما در تلمیح تنها اشاره‌ای به داستانی دیگر می‌شود و باید از روی قراين و شواهد آن را حدس زد.

بین تشبیه، تناسب و تلمیح چه رابطه‌ای وجود دارد؟

اگر بخواهیم کمی‌عمیق‌تر به ساختار تلمیح دقت کنیم، درمی‌یابیم که گاهی در زیرساخت تلمیح، آرایه تناسب و تشبیه نیز پنهان شده‌ است. مشخص است که تلمیح ناخواسته یک رابطه تشبیهی بین داستان و خود بیت ایجاد می‌کند و همینطور به دلیل ارتباط بین داستان یا مَثَلِ نوشته‌شده و خود بیت، آرایه تناسب نیز به وجود می‌آید.

گرش ببینی و دست از ترنج بشناسی
روا بود که ملامت کنی زلیخا را

سعدی، غزلیات

این بیت به داستان حیرت زنان دربار در برابر زیبایی حضرت یوسف اشاره دارد که دست‌های خود را بریدند. شاعر دیدن حضرت یوسف و متحیر شدن زنان کاخ را تشبیه به ماجرای اصلی شعر کرده و همینطور کلمات دست، ترنج و زلیخا مراعات نظیر دارد.

انواع تلمیح

اگر برای مطالعه سطحی شروع به خواندن این مقاله کرده‌اید، نیازی نیست انواع تلمیح را فرابگیرید، زیرا به طور کلی تلمیح را اغلب به یک گونه در نظر می‌گیرند، اما در مباحث تخصصی تلمیح به دو دسته ساده و پیچیده تقسیم‌بندی می‌شود.  

تلمیح ساده

در تلمیح ساده، شاعر بدون هیچ نوآوری و تغیری عیناً داستان یا مثل را به موضوع شعر تشبیه می‌کند. این نوع تلمیح به دلیل ساده بودن به مقدار زیادی مورد استفاده است که کمی ‌از بار معنوی و ارزش شاعرانه این آرایه کم می‌کند. قطعا هرچه مطالب دشواری بیشتری داشته‌باشد، هنری‌ترند.

یوسف گمگشته باز آید به کنعان غم مخور
خانه احزان شود روزی گلستان غم مخور

غزلیات، حافظ

این بیت اشاره کاملا مستقیم به داستان زندگی حضرت یوسف دارد.

چه غم دیوار امت را که دارد چون تو پشتیبان؟
چه باک از موج و بحر آن را که باشد نوح کشتیبان؟

گلستان، سعدی

در این بیت به صورت مستقیم به داستان حضرت نوح اشاره دارد.

تلمیح پیچیده

در این حالت، شاعر با شم هنری خود، داستان‌ مربوط به محتوی شعر خود را کمی‌پیچیده‌تر می‌کند یا فقط بخشی از آن را استفاده می‌کند یا اینکه با استفاده از دیگر آرایه‌ها، کمی‌ محتوای مستقیم داستان را تغیر می‌دهد. در واقع تلمیح پیچیده، همان تلمیح ساده است، اما با کمی‌تغیر و به‌روزرسانی.

بادی که در زمانه بسی شمع‌ها بکشت
هم بر چراغدان شما نیز بگذرد

قصاید، سیف فرغانی

این بیت، تلمیح از آیه «کُل شیء ها‌لِکَ الا وَجهَهُ» است و اینطور ترجمه شده است که

هر چیز جز وجه (چهره) خدا نابود می‌شود

و شاعر با استفاده از مفهوم این آیه در شعر خود تلمیح ایجاد کرده است.

چطور آرایه تلمیح را پیدا کنیم؟

همانطور که در تعریف این آرایه متوجه شدید، برای آنکه به‌سرعت بتوانید آن را شناسایی کنید نیاز به دانش ادبی غنی دارید. بنابراین با شناخت داستان‌ها و مثل‌های معروف و همینطور اشخاص تاریخی مهم و آیات قابل توجه، می‌توان به‌ راحتی آن را تشخیص داد.

گروهی از داستان‌ها‌ و زندگی و معجزات پیامبران و افراد مشهور هم هستند که در ابیات بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند که در ادامه به برخی از آنها اشاره کرده‌ایم.

داستان‌ها‌ی معروف

  • لیلی و مجنون
  • خسرو و شیرین
  • وامق و عذرا
  • شیرین و فرهاد
  • شیخ صنعان
  • ویس و رامین
  • سیاوش و جمشید
  • رستم و سهراب
  • و...

داستان پیامبران

نام شخصداستان برجسته
حضرت محمدمعراج، شق‌القمر، امی‌بودن
حضرت آدم و حوارانده شدن از بهشت
هابیل و قابیلبرادرکشی
امام علیبه نام تمام جنگ‌ها‌ی امام علی مثل خیبر و صفین و ... انگشتر بخشیدن حین رکوع، نماز‌های عمیق، دردودل گفتن در چاه، لیله المبیت و ...
امام حسینواقعه کربلا، جدا شدن سر از بدن ایشان
حضرت زینبصبر بسیار زیاد در واقع کربلا، پرستاری
نوحطوفان، ساختن کشتی، پسر ناخلف
ابراهیمکشته شدن نمرود، ذبح اسماعیل، زنده شدن چهار پرنده، سرد شدن آتش و گلستان شدن خاکستر
یوسفانداختن در چاه، عزیز مصر، داستان بریده شدن دستان و تحیر و زلیخا، زندانی شدن از سر عفاف و پاکدامنی
موسیمعجزه عصا و ید بیضا، شکافته شدن رود نیل، داستان قارون، ماجرا گوساله سامری، آتش و کوه طور، به رود نیل انداختن پس از به دنیا آمدن
عیسیمتولد شدن بدون پدر، زنده کردن مردگان، دمیدن در پرنده گلی، شفا کور مادرزاد، عروج، صلیب، سفره آسمان
صالحقوم ثمود، داستان شتر
یونسطعمه نهنگ، در دهان نهنگ زنده ماندن
ایوبگرفتاری‌ها و صبر بی‌پایان
داوودقدرت زره‌سازی، کتاب زبور، صدای زیبا
سلیمانسخن گفتن با حیوانات، تخت پادشاهی ملکه سبا، قالیچه پرنده، ماجرا مورچه و سلیمان، داستان درگذشت سلیمان، مسخر کردن باد
خضرآب حیات و جوانی، داستان موسی و خضر، زندگی جاویدان

تمام ماجراها و داستان‌هایی که قید شد فقط اندکی از تمام آن است اما دانستن آنها برای تشخیص تلمیح، بدون لطف نیست.

توی دستت چند انگشت داری؟

تایپ ۲ انگشتی و ۴ انگشتی مبتدی و کُنده. تایپ ده‌انگشتی رو ساده و حرفه‌ای یاد بگیر.

برای شروعِ رایگانِ آموزش اینجا کلیک کن

۲ دیدگاه

دکتر هومان دانایان

با سلام و عرض اذب و احترام
با توجه به نیاز اساسی به این مطلب، بسیار سودمند بود
ان شاء الله موفق باشید

پاسخ

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *