یوتایپ 
تا به حال اتفاق افتاده است که در هنگام خواند یک بیت شعر یا یک داستان، به یاد مَثَلی یا داستان دیگری افتاده باشید؟ اگر پاسخ شما مثبت است باید بدانید که در متن پیش‌روی شما آرایه ادبی تلمیح وجود داشته که در این مقاله قصد داریم درباره آن به جزییات بیشتری بپردازیم و به معروف‌ترین و پرکاربردترین تلمیح‌ها نگاهی بیندازیم.
آرایه تلمیح چیست؟
معنی تلمیح در فرهنگ‌‌نامه معین، نگاه تند و آنی به چیزی افکندن یا اشاره کردن است؛ آرایه تلمیح هم نوعی آرایه معنوی است. این آرایه هنگامی اتفاق می‌افتد که شاعر یا نویسنده در شعر یا متن خود به داستان و مثلی معروف اشاره می‌کنند یا اصطلاحات رایج علمی را می آورد.
آرایه تلمیح باعث می‌شود تا ذهن شنونده یا خواننده به سمت آن مطلب برود و تداعی معانی آنی اتفاق بیافتد و ماندگاری چنین آثاری به واسطه این تداعیِ معانی، بسیار در ذهن ماندگار خواهد شد. شاعر در این مواقع از آیات قرآن، احادیث، داستان‌ها تاریخ، شخصیت‌ها شاخص تاریخی و داستان های مشهور مثل داستان پیامبران استفاده می‌کند. از این‌رو ارایه تلمیح یکی از تکنیکی‌ترین آرایه‌ها برای اثربخشی در ذهن مخاطب و تجسم‌پردازی اتفاقات در متون و اشعار شناخته شده است.
مبتدی به نظر نرس!
تایپ ۲ انگشتی و ۴ انگشتی مبتدی و کُنده. تایپ ده‌انگشتی رو آسون ولی حرفه‌ای یاد بگیر.
شروعِ رایگانِ آموزش تایپ دهانگشتییک نکته مهم درباره آرایه تلمیح
نکته مهم در تلمیح آن است که باید نشانه‌های گفته شده درباره مثل یا داستان واضح باشد تا بتوان از روی نشانه‌ها به داستان مورد نظر رسید، وگرنه تلمیح نیست.
گلستان کند آتشی بر خلیل
بوستان، سعدی
گروهی بر آتش برد ز آب نیل
در این بیت به داستان خاموشی آتش و گلستان شدن خاکستر بر حضرت ابراهیم اشاره دارد، پس تلمیح است.
تفاوت میان تضمین و تلمیح در چیست؟
در آرایه تضمین، بیت یا بخشی از یک نثر عینا در متنی دیگر تکرار می‌شود اما در تلمیح تنها اشاره‌ای به داستانی دیگر می‌شود و باید از روی قراين و شواهد آن را حدس زد.
بین تشبیه، تناسب و تلمیح چه رابطه‌ای وجود دارد؟
اگر بخواهیم کمی‌عمیق‌تر به ساختار تلمیح دقت کنیم، درمی‌یابیم که گاهی در زیرساخت تلمیح، آرایه تناسب و تشبیه نیز پنهان شده است. مشخص است که تلمیح ناخواسته یک رابطه تشبیهی بین داستان و خود بیت ایجاد می‌کند و همینطور به دلیل ارتباط بین داستان یا مَثَلِ نوشته‌شده و خود بیت، آرایه تناسب نیز به وجود می‌آید.
گرش ببینی و دست از ترنج بشناسی
سعدی، غزلیات
روا بود که ملامت کنی زلیخا را
این بیت به داستان حیرت زنان دربار در برابر زیبایی حضرت یوسف اشاره دارد که دست‌های خود را بریدند. شاعر دیدن حضرت یوسف و متحیر شدن زنان کاخ را تشبیه به ماجرای اصلی شعر کرده و همینطور کلمات دست، ترنج و زلیخا مراعات نظیر دارد.
انواع تلمیح
اگر برای مطالعه سطحی شروع به خواندن این مقاله کرده‌اید، نیازی نیست انواع تلمیح را فرابگیرید، زیرا به طور کلی تلمیح را اغلب به یک گونه در نظر می‌گیرند، اما در مباحث تخصصی تلمیح به دو دسته ساده و پیچیده تقسیم‌بندی می‌شود.
تلمیح ساده
در تلمیح ساده، شاعر بدون هیچ نوآوری و تغیری عیناً داستان یا مثل را به موضوع شعر تشبیه می‌کند. این نوع تلمیح به دلیل ساده بودن به مقدار زیادی مورد استفاده است که کمی از بار معنوی و ارزش شاعرانه این آرایه کم می‌کند. قطعا هرچه مطالب دشواری بیشتری داشته‌باشد، هنری‌ترند.
یوسف گمگشته باز آید به کنعان غم مخور
غزلیات، حافظ
خانه احزان شود روزی گلستان غم مخور
این بیت اشاره کاملا مستقیم به داستان زندگی حضرت یوسف دارد.
چه غم دیوار امت را که دارد چون تو پشتیبان؟
گلستان، سعدی
چه باک از موج و بحر آن را که باشد نوح کشتیبان؟
در این بیت به صورت مستقیم به داستان حضرت نوح اشاره دارد.
تلمیح پیچیده
در این حالت، شاعر با شم هنری خود، داستان مربوط به محتوی شعر خود را کمی‌پیچیده‌تر می‌کند یا فقط بخشی از آن را استفاده می‌کند یا اینکه با استفاده از دیگر آرایه‌ها، کمی محتوای مستقیم داستان را تغیر می‌دهد. در واقع تلمیح پیچیده، همان تلمیح ساده است، اما با کمی‌تغیر و به‌روزرسانی.
بادی که در زمانه بسی شمع‌ها بکشت
قصاید، سیف فرغانی
هم بر چراغدان شما نیز بگذرد
این بیت، تلمیح از آیه «کُل شیء ها‌لِکَ الا وَجهَهُ» است و اینطور ترجمه شده است که
هر چیز جز وجه (چهره) خدا نابود می‌شود
و شاعر با استفاده از مفهوم این آیه در شعر خود تلمیح ایجاد کرده است.
چطور آرایه تلمیح را پیدا کنیم؟
همانطور که در تعریف این آرایه متوجه شدید، برای آنکه به‌سرعت بتوانید آن را شناسایی کنید نیاز به دانش ادبی غنی دارید. بنابراین با شناخت داستان‌ها و مثل‌های معروف و همینطور اشخاص تاریخی مهم و آیات قابل توجه، می‌توان به راحتی آن را تشخیص داد.
گروهی از داستان‌ها و زندگی و معجزات پیامبران و افراد مشهور هم هستند که در ابیات بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند که در ادامه به برخی از آنها اشاره کرده‌ایم.
داستان‌ها‌ی معروف
- لیلی و مجنون
- خسرو و شیرین
- وامق و عذرا
- شیرین و فرهاد
- شیخ صنعان
- ویس و رامین
- سیاوش و جمشید
- رستم و سهراب
- و...
داستان پیامبران
| نام شخص | داستان برجسته |
|---|---|
| حضرت محمد | معراج، شق‌القمر، امی‌بودن |
| حضرت آدم و حوا | رانده شدن از بهشت |
| هابیل و قابیل | برادرکشی |
| امام علی | به نام تمام جنگ‌ها‌ی امام علی مثل خیبر و صفین و ... انگشتر بخشیدن حین رکوع، نماز‌های عمیق، دردودل گفتن در چاه، لیله المبیت و ... |
| امام حسین | واقعه کربلا، جدا شدن سر از بدن ایشان |
| حضرت زینب | صبر بسیار زیاد در واقع کربلا، پرستاری |
| نوح | طوفان، ساختن کشتی، پسر ناخلف |
| ابراهیم | کشته شدن نمرود، ذبح اسماعیل، زنده شدن چهار پرنده، سرد شدن آتش و گلستان شدن خاکستر |
| یوسف | انداختن در چاه، عزیز مصر، داستان بریده شدن دستان و تحیر و زلیخا، زندانی شدن از سر عفاف و پاکدامنی |
| موسی | معجزه عصا و ید بیضا، شکافته شدن رود نیل، داستان قارون، ماجرا گوساله سامری، آتش و کوه طور، به رود نیل انداختن پس از به دنیا آمدن |
| عیسی | متولد شدن بدون پدر، زنده کردن مردگان، دمیدن در پرنده گلی، شفا کور مادرزاد، عروج، صلیب، سفره آسمان |
| صالح | قوم ثمود، داستان شتر |
| یونس | طعمه نهنگ، در دهان نهنگ زنده ماندن |
| ایوب | گرفتاری‌ها و صبر بی‌پایان |
| داوود | قدرت زره‌سازی، کتاب زبور، صدای زیبا |
| سلیمان | سخن گفتن با حیوانات، تخت پادشاهی ملکه سبا، قالیچه پرنده، ماجرا مورچه و سلیمان، داستان درگذشت سلیمان، مسخر کردن باد |
| خضر | آب حیات و جوانی، داستان موسی و خضر، زندگی جاویدان |
تمام ماجراها و داستان‌هایی که قید شد فقط اندکی از تمام آن است اما دانستن آنها برای تشخیص تلمیح، بدون لطف نیست.