فعل ماضی التزامی چیست؟

فعل ماضی التزامی در گروه فعل‌­هایی قرار دارد که از رویدادی وابسته به شک، آرزو، شرط و امثال آن در زمان گذشته خبر می‌­دهد.

ساختار فعل ماضی التزامی

ماضی التزامی همچون فعل­‌های ماضی بعید و ماضی نقلی، با ترکیب صفت مفعولی (بن ماضی + ه) و یکی از فعل­‌های کمکی به این ترتیب ساخته می‌­شود:

صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + فعل کمکی باشیدن + شناسه­‌های َم، ی، َد، یم، ید، َند

دیده باشم، دیده باشی، دیده باشد، ....

شاید علی قبلاً این کتاب را خوانده باشد.

اگر به سایت یوتایپ سرزده باشی، باید مطالب زیادی درباره نگارش فارسی یاد گرفته باشی.

منفی کردن فعل ماضی التزامی

منفی کردن فعل ماضی التزامی، با آوردن «ن» بر سر بخش مفعولی فعل صورت می‌پذیرد؛

ن + صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + فعل باشیدن + شناسه­‌ها

نگفته باشم، نگفته باشی، نگفته باشد و ...

فعل مجهول ماضی التزامی

ماضی التزامی به دلیل داشتن صفت مفعولی در ساختار خود، برای مجهول شدن فقط به فعل کمکی شدن احتیاج دارد. پس مجهول ماضی التزامی به این ترتیب ساخته می‌­شود:

صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + شده (از فعل مجهول‌ساز شدن) + ماضی ساده فعل باشیدن

دیده شده باشم، دیده شده باشی، دیده شده باشد، ....

فکر نمی­‌کردم با آن ماشین دیده شده باشم.

برای گرفتن این کار باید با تایپ ده انگشتی آشنا شده باشی.

یک نکته ویرایشی درباره فعل ماضی التزامی

هرگاه دو یا چند فعل ماضی التزامی به دنبال هم بیایند؛ معمولاً فعل کمکی را فقط در آخرین فعل ماضی می‌آورند و از بقیه افعال حذف می­‌کنند.

باید تاکنون تایپ ده‌انگشتی یاد گرفته (باشند) و شروع به کار کرده باشند.

روش تشخیص فعل ماضی التزامی

چنان که در آغاز این مقاله به آن اشاره شد، فعل ماضی التزامی از لحاظ معنی به یکی از مفاهیم التزامی اشاره می‌کند. این مفاهیم از این قرار است: تردید، تعجب، آرزو، دعا، نفرین، شرط و ... که با نشانه­‌هایی مثل اگر، شاید، گویا، کاش و خانواده فعل­‌های باید، توانستن و خواستن در جمله قابل شناسایی هستند.

امشب صدای تیشه از بیستون نیامد
شاید به خواب شیرین فرهاد رفته باشد

حزین لاهیجی

اما حسن انوری در کتاب دستور زبان فارسی می‌گوید، برای تشخیص بهتر ماضی التزامی در جمله، علاوه بر وجود معناهای تردید، تعجب، آرزو، دعا و باید، به موارد زیر نیز اشاره کرده است:

الف) بیان فعل همراه با تشبیه

مثل این است که چیزی را گم کرده باشیم

ب) بیان فعل بعد از ادات استثنا

من چیزی به او نگفته ام؛ مگر این که شما گفته باشید.

شاهکارهای جاویدان، محمدعلی جمال‌­زاده

ج) در جمله پیرو، به جای مضارع التزامی

روشنفکران، آن دسته از مردمند که زیستن راضیشان نمی­‌کند بلکه می‌­خواهند وجود خود را توجیه کرده باشند. (توجیه کنند)

در خدمت و خیانت روشنفکران، آل­‌احمد

خیلی ساده آمده بود تا با دو تا مرد حرفی زده باشد.

مدیر مدرسه، آل­‌احمد

د) به جای فعل امر از ساخت دوم-شخصِ داشتن

این را هم اطلاع داشته باشید که فقط دو تا از معلم‌­های ما متأهلند.

مدیر مدرسه، آل احمد