نشانه های جمع در فارسی

نشانه‌های جمع در زبان فارسی به دو دسته نشانه‌های جمع فارسی و نشانه‌های جمع عربی تقسیم می‌شوند. نشانه‌های فارسی تنها به ها و ان محدود می‌شود؛ اما نشانه‌های جمعی که از زبان عربی به فارسی راه پیدا کرده‌اند؛ شامل ات، ون و ین است. علاوه بر نشانه‌های جمع، برخی کلمات عربی را به صورت جمع مکسر نیز می‌توان جمع بست.

نشانه‌های جمع فارسی

ها

یکی از رایج‌ترین نشانه‌های‌ جمع در زبان فارسی، ها است و اغلب برای جمع بستن اجزای رستنی، فراورده‌های حیوانی، اعضای بدن و عناصر طبیعت به کار می‌رود. از نظر املایی بهتر است این نشانه به کلمه قبل از خودش نچسبد و با یک نیم‌فاصله از آن قرار بگیرد. مانند؛

کتاب‌ها، آسمان‌ها، صورت‌ها

باید توجه داشت که درباره سرهم‌نویسی یا جدانویسی کلماتی که با ها جمع بسته شده‌اند، برخی از ادبا استثنائاتی نیز مطرح کرده‌اند.
- برخی معتقدند که کلمات آنها و اینها بایستی به صورت سرهم نوشته شود.
- برخی معتقدند کلمات کوتاه اگر با ها جمع بسته شود؛ سر هم نوشته می‌شود. مانند:

زنها، شبها، کوهها

البته تنها برخی از ادبا این استثناها را مطرح کرده اند و اگر شما همیشه نشانه جمع ها را با نیم‌فاصله جدا کنید، کسی خرده‌ای بر شما نخواهد گرفت. حتی شاید از نظر وحدت رویه و ساده‌سازی قواعد، همین رویکرد بهتر هم باشد.

ان

یکی دیگر از نشانه‌های جمع فارسی، ان است که برای جمع بستن اسامی جانداران به پایان کلمه اضافه می‌شود. مانند؛

زنان، مردان، درختان

- باید توجه داشت که ان در همه کلمات نشانه جمع نیست و ممکن است مربوط به ساختار کلمه باشد. مانند؛

داستان، کوهان، سوهان

- گاهی ان پایان به معنای زمان و مکان می‌باشد مثلا بهاران یعنی هنگام بهار یا گیلان یعنی محل سکونت مردم گیل.
- برای سهولت در تلفظ و زیبایی بیشتر کلمه، بهتر است کلماتی که مختوم به ه هستند با ان جمع بسته شوند. مانند؛

گناهان به جای گناه‌ها و پادشاهان به جای پادشاه‌ها

- دقت داشته باشید که از این پسوند برای جمع بستن اسامی معنی مانند هوش و جمادات مانند کتاب استفاده نمی‌شود. همچنین بسیاری از کلماتی که با ان جمع بسته می‌شود، با ها هم می‌تواند تبدیل به جمع شود. مانند؛ مردان، زنان، آهوان که به صورت مردها، زنها، آهوها هم نوشته شده است.
- اگر اسمی به های غیر ملفوظ ختم شوند؛ هنگام جمع بستن با ان، های غیر ملفوظ حذف شده و به جای آن گ نوشته می‌شود. بنابراین؛ کلماتی مانند مورچه، سوخته و شیفته به صورت مورچگان، سوختگان و شیفتگان نوشته می‌شود.

نشانه‌های جمع عربی

ات

معیار سنجش کلمه برای استفاده از ات به جهت جمع بستن کلمات، توجه به ریشه کلمه است. از آنجایی که ات نشانه جمع عربی است؛ پس نباید کلمات فارسی را با آن جمع ببندیم و این کار خطای فاحش در نگارش محسوب می‌شود. به مثال زیر دقت کنید؛

جمله غلط: با تایپ ده‌انگشتی توانستم خیلی سریع گزارشات را برای ارائه به مدیر تایپ کنم.
جمله صحیح: با تایپ ده‌انگشتی توانستم خیلی سریع گزارش‌ها را برای ارائه به مدیر تایپ کنم.

ون

ون یکی دیگر از پسوندهای جمع عربی است که وارد زبان فارسی شده است اما به نسبت دیگر پسوندها کاربرد کمتری در فارسی پیدا کرده است. مثل؛

روحانیون، رواقیون، حواریون

ین

کلماتی نظیر مخترعین، معلمین، مأمورین کلماتی هستند که با ین جمع بسته شده‌اند ولی کاربرد آنها با ان فارسی نیز جایز است و حتی بهتر است از ان برای جمع بستن آنها استفاده کرد و به صورت مخترعان، معلمان و مأموران نوشته شود.

جمع مکسر

برخی کلمات عربی که وارد زبان فارسی نیز شده اند را می‌توان بدون استفاده از نشانه‌های جمع و به صورت جمع مکسر جمع بست؛ مانند: آداب (جمع ادب)، اصول (جمع اصل)، سوانح (جمع سانحه)، کتب (جمع کتاب).

جمع مکسر در عربی قواعد خود را دارد که در این نوشته به آن نمی‌پردازیم. می‌توانید بحث بیشتر درباره آن‌ها را در اینجا بخوانید. به عنوان یک قاعده کلی، در هنگام نوشتن به فارسی، بهتر است تا جایی که شدنی است،‌ کلمه‌ها را به شکل فارسی و به کمک علامت «ها» جمع ببندید و استفاده از جمع‌های مکسر عربی را کمتر کنیم.

اشتباه رایج: جمع مکسر واژگان فارسی

جمع مکسر مربوط به زبان عربی است و در زبان فارسی معیار، جمع بستن کلمات فارسی با این قاعده نادرست است. اما برخی از این کلمات چنان رواج دارند که باور نادرست بودن آن‌ها مشکل است. برخی از این کلمات عبارتند از: بنادر،‌ خوانین، ‌اساتید، دراویش.

اشتباه رایج: جمع بستن کلمات جمع مکسر

یکی از نکته‌هایی که درباره استفاده از علامت‌های جمع باید مورد توجه قرار گیرد، به کار نبردن آنها در کنار کلماتی است که خودشان جمع مکسر هستند. کلمه‌ای که خود جمع مکسر است را نباید دوباره با نشانه‌های جمع استفاده کنیم. برای اطلاعات بیشتر در این زمینه، مقاله جمع الجمع را در همین پایگاه بخوانید. برخی از غلط‌های رایج در این زمینه عبارتند از:

طلاب‌ها (طلاب جمع طلبه)، ‌اسلحه‌ها (اسلحه جمع سلاح)، حقوق‌ها (جمع حق)،‌ فتوحات (جمع فتح)، لوازمات (جمع لوازم)، اسباب‌ها (اسباب جمع سبب)، حروف‌ها (حروف جمع حرف)، ‌کسورات (جمع کسر)،‌ وجوهات (جمع وجه)،‌ شئونات (جمع شئون)،‌ عملیات‌ها (عملیات جمع عمل)، امورات (امور جمع امر)، جواهرات (جمع جوهر)

نادرست: مدارک‌هایم را تحویل بانک دادم.
درست: مدارکم را تحویل بانک دادم.

نادرست: این روزها اخبارهای بدی به گوشم رسیده است.
درست: این روزها اخبار بدی به گوشیم رسیده است.
درست: این روزها خبرهای بدی به گوشیم رسیده است.

در این مطلب نشانه‌های جمع فارسی، نشانه‌های جمعی که از عربی وارد فارسی شده اند و جمع مکسر را بررسی کردیم و به برخی خطاهای رایج در این زمینه پرداختیم. به عنوان یک قاعده کلی، سعی کنید در هنگام نوشتن، علامت‌های جمع فارسی را در اولویت بگذارید و از علامت‌های جمع عربی تنها در موارد ضرورت بهره بگیرید.

اگر نکته‌ای درباره مباحث این مقاله دارید، در بخش دیدگاه منتظر شماییم.