هجا چیست؟

هجا یک واحد گفتار است که با هر ضربه هوا از ریه خارج می‌شود. بگذارید برای آنکه درک این مطلب ساده‌تر شود، خاطرات شما را در کلاس اول دبستان کمی زنده کنیم...

اگر به خاطر داشته باشید، پیش از آنکه با شکل نوشتاری و آوایی حروف آشنا بشویم، کلمات را بخش می‌کردیم؛ به این معنا که، با حرکت از بالا به پایینِ دست، بخشی از کلمه را ادا می‌کردیم. هر کلمه ممکن بود یک، تا چهار بخش داشته باشد. در دستور امروز، به هر یک از آن بخش‌ها یک هجا گفته می‌شود. به مثال‌های زیر دقت کنید؛

آب: آب (یک هجایی)
خروس: خُ / روس (دو هجایی)
دفترچه: دَف / تَر / چه (سه هجایی)
کتابخانه: کِ / تاب / خا / نه (چهار هجایی)

الگوی هجایی کلمات فارسی

کلمات فارسی سه الگوی کلی دارند که عبارتند از:

1- صامت + مصوّت

بَ  بِ  بُ  با  بو  بی

2- صامت + مصوّت + صامت

سَر، شُل، گِل، آب، زود، دیر

3- صامت + مصوّت + صامت + صامت

سَنْگْ، شِعْرْ، مُرْغْ، داشْتْ، گوشْتْ، ريخْتْ

نکته: برای درک الگوی هجایی کلمات فارسی ابتدا باید درباره صامت و مصوت بدانید، بنابراین توصیه مي‌کنیم مقاله واج چیست را مرور کنید.

چند نکته مهم درباره هجاها

1- هر هجا حداقل دو واج دارد.

2- واج اول هر هجا، حتما یک صامت است.

3- واج دوم هر هجا، حتما یک مصوت است.

4- به تعداد مصوت‌ها هجا داريم يا به تعداد هجا‌ها مصوت داريم.

5- هر هجا بيشتر از يك مصوت ندارد.

6- ما در زبان فارسی با واژگانی مواجه می‌شویم که ممکن است با قواعد هجایی فارسی تطابق نداشته باشد. این کلمات از زبان‌های دیگر مانند انگلیسی، روسی یا فرانسه وارد زبان فارسی شده‌اند. مثلاً ممکن است واژه‌‌ای یک هجایی با بیش از چهار واج داشته باشیم که تلفظ آن برای ما فارسی زبانان دشوار است. مثل واژه لوسْتْرْ. برای آنکه نلفظ این کلمات راحت‌تر شود، ما آن را به دو هجا تبدیل کرده‌ایم و یک واج را حذف کرده‌ایم و به شکل لوستِر تلفظ می‌کنیم که شامل دو هجا است.

لوسْتْرْ: (یک هجایی)
لوس / تِر (دو هجایی)