صفت عالی یا برترین چیست؟

صفت برترین یا عالی در کنار صفت تفضیلی یا برتر از انواع صفت سنجشی شناخته می‌شود. این صفت با اضافه شدن پسوند ترین به آخر صفت ساده یا بیانی ساخته می‌شود، پیش از اسم در جمله می‌آید و برای سنجش اسم، با همه افراد نوع خود به کار می‌رود.

در صفت برتر ما موصوف را با یک فرد یا چند فرد همنوع می‌سنجیدیم:

سام بزرگتر از خشایار است.
کوه اورست از کوه‌های دماوند و گاشربروم بلندتر است.

اما در صفت عالی با ذکر صفت، برتری موصوف را بر تمام افراد نوع خود بیان می‌کنیم:

زیباترین شهر ایران اصفهان است.
دوره کودکی بهترین دوران زندگی است.

قوانینی برای موصوف‌ صفت عالی

موصوف صفت‌های عالی می‌تواند هم به صورت مفرد بیاید و هم جمع؛ یعنی اگر موصوف یکی باشد و تنها با بقیه افراد طبقه خودش سنجیده شود باید به صورت مفرد بیاید مانند:

متکلف‌ترین کتاب منثور فارسی مقامات حمیدی است.

اما وقتی موصوف بیش از یکی باشد و با بقیه افراد طبقه خودش سنجیده شود به صورت جمع می‌آید:

مقامات حمیدی، مرزبان‌نامه و تاریخ جهانگشا متکلف‌ترین کتاب‌های زبان فارسی هستند.

صفت عالی به دو شکل دیگر نیز در جمله می‌آید:

با مضاف برای مضاف الیه جمع

بهترین شاعران؛ یعنی، بهترین از میان شاعران.

 با متمم جمع

در این حالت ممکن است صفت عالی پیش از متمم یا پس از آن بیاید:

بهترین از شاعران؛ یعنی، از شاعران بهترین
بهترین از همه؛ یعنی، از همه بهترین

نکته: باب افعل در عربی را برابر با صفت برتر در فارسی دانسته‌اند مانند افضل به معنای بهترین و یا اعلم به معنای داناترین؛ بنابراین، در فارسی پیوستن پسوند تر یا ترین به این صفات عربی، درست نیست و دوباره‌گویی به شمار می‌آید. همینطور اگر به واژه افضل پسوند ترین را اضافه کنیم، معنای آن می‌شود: بهترترین که استفاده از آن در زبان فارسی به کل نادرست است.

جالب است بدانید که عده‌ای از ویراستاران به استثنا به کاربردن کلمه اولی تر را به دلیل کاربرد فراوان آن از زمان سعدی تاکنون بی‌اشکالی دانسته‌اند. هر چند بهتر است از به کار بردن چنین اصطلاحاتی دوری کنیم.