را نشانه مفعول چیست و چه قواعدی دارد؟

را در ادبیات فارسی گاه نشانه مفعول است و گاه حرف اضافه که در معنای برای به کار می‌رود. گاهی در برخی متون قدیمی هیچ نقشی نمی‌پذیرد و یک جزء اضافی در جمله محسوب می‌شود که به آن فَکِّ اضافه می‌گویند. تشخیص نقش را در جمله کار سختی نیست و با اتکا به شم زبانی و اندکی تجربه به سرعت امکان‌پذیراست. اما آنچه در این مقاله می‌خواهیم به آن بپردازیم، بررسی نقش «را» به عنوان نشانه مفعول است. بنابراین بهتر است ابتدا به تعریف مفعول بپردازیم.

مفعول چیست؟

مفعول کلمه‌ای است که همراه با افعال متعدی (گذرا) مانند خوردن، شستن، زدن و ... و در پاسخ به چه کسی را؟ و چه چیزی را؟ می‌آید و معمولاً از یک اسم یا گروه اسمی تشکیل شده است. در مثال زیر، کلمات خودمان و ناممان مفعول هستند.

آنقدر از دنیای ‌بیرون دور هستیم که روزی به همین زودی، حتی خودمان را هم نمی‌توانیم بشناسیم، ناممان را نیز فراموش خواهیم ‌کرد.

کوری، ژوزه ساراماگو

نکته: از آنجایی که به ضرورت رعایت وزن در اشعار کلاسیک فارسی، اغلب اجزای جمله در هم ریخته می‌شوند، برای پیدا کردن مفعول بهتر است ابتدا جمله را بر اساس ترتیب دستور فارسی مرتب کنید و سپس مفعول را بیابید.

حال باید دقت داشته باشید که را به عنوان نشانه مفعول باید بلافاصله پس از مفعول بیاید. این در حالی است که به مرور زمان، این امر حتی از طرف نویسندگان و صاحب قلمانِ به‌نام نیز دچار تحریف و اشکال شده است. این اشکال معمولاً در جمله‌های دوبخشی (پایه و پیرو) رخ می‌دهد که با حرف «که» عطف می‌شوند. مانند این جمله؛

این نامه به همراه گزارشی که دیروز تنظیم شده بود را برای شما می‌فرستم.

اما شکل صحیح این جمله باید به صورت زیر نوشته شود:

این نامه را به همراه گزارشی که دیروز تنظیم شده بود؛ برای شما می‌فرستم.

در جمله بالا، کلمه نامه مفعول است و را باید بلافاصله پس از آن بیاید.

چه زمانی «را» پس از مفعول نوشته نمی‌شود؟

باید توجه داشت که اگر مفعول جمله به صورت نکره به کار برود، باید «را»ی پس از مفعول را حذف کرد. زیرا را، معرفه‌ساز است و آوردن آن پس از اسم نکره جایز نیست. در این حالت «ی» نکره، جانشینِ را می‌شود.

بین کسی که نمی‌ترسد و کسی که در عین ترسیدن کاری [را] انجام می‌دهد، تفاوت زیادی وجود دارد.

ناهمتا، ورونیکا راث

در جمله بالا کلمه کاری، مفعولِ فعل متعدی انجام دادن است. از آنجایی که این کلمه به صورت نکره به کار رفته است، «را» به عنوان نشانه مفعول، از جمله حذف می‌گردد.

نکته: نباید درباره حذف را در متون، بی‌گدار به آب زد. زیرا یکی از آفات نثر اداری و رسمی، حذف بی‌دلیل «را» است که باعث دور شدن جمله از فصاحت و روانی می‌شود.

در پایان، ضمن تشکر خواهشمند است اقدام لازم [را] مبذول فرمایید.

نکته: اگر به این موضوع علاقمندید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله «پیرامون را در زبان فارسی» را از محمد دبیر مقدم در کتاب پژوهش‌های زبان شناختی فارسی(مجموعه مقالات)، مرکز نشر دانشگاهی مطالعه کنید.