حوزه یا حوضه؟ حوزه‌های اداری و حوضه‌های جغرافیایی

حوزه یا حوضه از کلماتی هستند که در زبان فارسی تلفظ یکسان دارند اما املا و معنای آنها متفاوت است. در این مقاله قصد داریم آنها را بررسی کنیم و بدانیم از هر کدام در چه ترکیب‌ها و جملاتی می‌توانیم استفاده کنیم.  

حوزه

حوزه در لغت در معنای ناحیه و طرف عنوان شده است و بیشتر به مفهومی غیر فیزیکی اشاره دارد.

این کار در حوزه تخصص من نیست.

در حوزه ملکش تنی از زخمه ننالد
جز گاه طرب چنگ به آهنگ بم و زیر

قصاید، قاآنی

دار فریب و خانه جور و سرای کفر
بنگاه جهل و حوزه کذب و در ریا

قصاید، ملک‌الشعرای بهار

بعضی از عبارت‌هایی که در زبان فارسی با کلمه حوزه ساخته شده‌اند عبارتند از:

حوزه کاری
حوزه استحفاظی
حوزه مدیریت
حوزه علمیه
حوزه قضایی
حوزه انتخاباتی
حوزه نظام وظیفه

بعضی از مترادف‌های کلمه حوزه در زیر آمده است که می‌توانید در متون مختلف استفاده کنید:

اقلیم، حیطه، قلمرو، ناحیه، اداره، دایره، مرکز، مقر، جانب، سمت، سو، طرف، مدرسه، مدرسه علمیه، مکتب

حوضه

اما کلمه حوض به معنی تالاب، آبگیر و گودالی است که در زمین برای نگهداشتن آب ساخته شده. کلمه حوضه هم که از حوض ساخته شده، در علوم جغرافیا و زمین شناسی به معنای ناحیه‌ای است که از آب یک رودخانه نشأت می‌گیرد؛ یعنی ناحیه یا منطقه‌ای که آب‌های رودخانه در آن جاری است. حوضه مفهوم فیزیکی دارد یعنی دارای طول، عرض و جغرافیاست که می‌توان محدوده آن را از روی نقشه مشخص کرد.

نکته: بسیاری از افراد با استناد به ه پایانی در کلمه حوضه، ادعا کرده‌اند که این کلمه از عربی به فارسی راه یافته است و جالب است بدانید که این کلمه تنها در فارسی استفاده شده است و تاکنون در هیچ متن عربی‌ای دیده نشده است.  

چو آبی به یکجا مهیا شود
شود حوضه و در به دریا شود

خردنامه، نظامی

حوضه که دریا شود از آب جوی
تا بهمان چشم نبینی دروی

مخزن‌الاسرار، نظامی

حوضه آبریز و حوزه آبخیر؟

باید به این نکته توجه داشت که از صاحب‌نظران و کارشناسان در زمینه علوم زمین شناسی و جغرافیایی بنابر تعاریف علمی و مصادیق آنها، کلمات را به شکل‌های مختلفی می‌نویسند.

حوضه آبریز به قسمتی از خشکی‌ها گفته می‌شود که آب‌ها در آنجا به پست‌ترین مکان موجود در پهنه آن جریان یابد. پست‌ترین مکان یک حوضه ممکن است دریا، دریاچه، باتلاق، رود و … باشد.

اما حوزه آبخیز عرصه‌ای است که جریان روان آب ناشی از بارش بر روی آن توسط آبراهه‌ها جمع‌آوری می‌شود و به یک خروجی نظیر رودخانه، آب انباشت، تالاب، دریاچه و دریا هدایت می‌شود. به عبارتی دیگر حوزه آبخیز تمامی سطحی را در بر می‌گیرد که آب‌های سطحی در آن منطقه به سمت نقطه یا محل مشخصی جریان می‌یابد.

با توجه به موارد قابل استناد و به منظور وحدت رویه، بهتر است کلمه حوضه را برای مسائل طبیعی به کار ببریم. مانند:

حوضه آبریز
حوضه مدیترانه
حوضه رسوبی
حوضه آبی
حوضه اوراسیا
حوضه شمالگان