پرتقال یا پرتغال؟ قربت یا غربت؟ انتخاب میان قاف یا غین، از مصائب املای فارسی!

در مقاله «اتاق یا اطاق؟ رقابت ت و ط در املای فارسی» حرف «ط» را به عنوان جنجالی‌ترین حرف در املای فارسی معرفی کردیم؛ اما، احتمالاً رتبه دوم این عنوان، به حرف «ق» می‌رسد. در این مقاله، املای صحیح کلماتی که هم با قاف و هم با غین رواج دارند، مثل پرتقال یا پرتغال و قربت یا غربت را بررسی می‌کنیم.

برخلاف تصورعموم، واژه‌هایی مانند دقیقه، مقدار، قصه، قدرت، قاشق، بشقاب، قایق که در آنها قاف به کار رفته، فارسی نیستند و بیشتر از زبان ترکی یا عربی وارد زبان فارسی شده‌اند. در برخی منابع هم اشاره شده که واژه‌های اصیل فارسی اغلب با «غ» نوشته می‌شوند.

تلفظ یکسان، اما املای و معنای متفاوت

در املای کلمات با صدای «ق» باید دقت ویژه داشت. زیرا برخی از کلمات به هر دو صورت، یعنی هم با قاف و هم با غین نوشته می‌شوند. اگرچه تلفظ آنها در نهایت یکسان می‌شود؛ اما این تفاوت در نوشتار می‌تواند، معنای کلمه و در نتیجه معنای جمله را به کلی تغییر بدهد. در لیست زیر تعدادی از این کلمات را می‌توانید ببینید.

• پرتغال (کشور) و پرتقال (نوعی مرکبات)
• غباد (نوعی ماهی) و قباد (نامی مردانه)
• غال (لانه زنبور) و قال (گذاشتن)
• آغا (خاتون، بی‌بی) و آقا (مرد)
• غریب (دور) و قریب (نزدیک)
• تاغ (نوعی درخت) و تاق (در مقابل جفت) و طاق (سقف)
• غدیر(آبگیر) و قدیر (توانا)
• غش (حیله، بیهوشی) و قش (یار و رفیق)

کلماتی که هر در املای آن‌ها یکی از قاف یا غین ترجیح دارد

و اما برخی از کلمات هستند که در سیر تطور زبان فارسی، با هر دو حرف غین و قاف نوشته شده‌اند و هیچ تفاوتی در معنا ایجاد نشده است. در نهایت هم با توجه به ریشه کلمه و یا معیار پذیرش فارسی زبانان، تعدادی از این کلمات با حرف «غ» نوشته می‌شوند. مانند:

سوغات، بلغور، باباغوری، آروغ، غدغن، مغناطیس، ورغلمبیدن، مغان، غلیان (جوشش)، تغار، چلغوز، قورباغه، یالغوز، یغور، غصه.

و تعدادی دیگر از این کلمات نیز در نهایت با حرف «قاف» نوشته می‌شوند. مانند:

قاتی، قدّاره، قراقروت، قرت (قورت)، قرتی، قرشمال، قرق، قورمه، قشرق، قشلاق، قلیان، قو، قوچ، قیسی، پاتوق، تپق، ساقدوش، سقلمه، لق و لوق، یاتاقان، یالقوز، آقاخان، بقچه، چارقد، قیماق، قورباغه، قلقلک، قوری، قصه.

یادآوری می‌کنیم که اصوات اغلب با حرف قاف نوشته می‌شوند. مانند:

قار و قور،قدقد، قلپ، نق‌نق، ترق و توروق، لق‌لق، قل‌قل، قار‌قار.