اسم خاص و اسم عام

اسم که در معنای کلی، آن را واژه‌ای برای تفکیک افراد، اشیا و حیوانات دانسته‌اند، همچون دیگر انواع کلمه بنا بر کارکرد، موقعیت قرار گرفتنش در جمله و مصادیقش خود به انواعی تقسیم می‌شود. اسم عام و اسم خاص دوتا از این انواع هستند که اسم را از نظر اختصاص به شخص یا اشخاصی مشخص یا شامل شدن همه افراد همجنس بررسی می‌کنند.

اسم خاص

این اسم، اسمی است که بر فرد یا افراد مخصوص و معینی اطلاق می‌شود. به تعبیری فقط بر یک فرد معین از افراد یک جنس دلالت می‌کند، مانند:

انجیل، رخشا، سمنان که هرکدام نامی مشخص است.

ویژگی‌های اسم خاص

۱- جمع بسته نمی‌شود

مثلا نمی‌گوییم تهران‌ها

۲- نشانه نکره نمی‌پذیرد

نمی‌گوییم سمنانی (در معنای نکره)

نکته: اگر گاهی اسم خاص جمع بسته شد، منظور نظایر آن است که در این صورت هم اسم خاص است، برای مثال فردوسی‌ها، سعدی‌ها. البته گاهی نیز در حکم نکره به کار می‌رود همچون این جمله: او حافظی دیگر در ذهن خود ساخته است.

اقسام اسم خاص

۱- اسم انسان‌ها

سارا، سینا، آرمان، آیدا

۲- اسم مخصوص حیوان‌ها

شبدیز، ذوالجناح، شیر، رخش

۳- اسم‌ جای‌ها و مکان‌ها، روستاها، شهرها، کشورها، رودها، کوه‌ها، جزیر‌ه‌ها، دریاها، قاره‌ها، کرات آسمانی و ...

ایزدخواست، اصفهان، کارون، اروندرود، دماوند، الوند، عطارد، قشم، افغانستان، افریقا و ...

۴- اسم کتاب‌ها و اشیایی که بیش از یکی نیستند

قرآن، انجیل، تورات، دریای نور، تخت طاووس، ذوالفقار

اسم عام

در مقابل اسم خاص، اسمی را گویند که بین افراد یک نوع، رده و طبقه مشترک باشد و بر هر یک از آنها دلالت کند

کشور، شتر، مرد، پا
کشور بر مجموعه‌ای از کشورهای مختلف در سراسر جهان دلالت می‌کند.
شتر بر همه انواع شتر و هر تعداد شتر دلالت می‌کند.
مرد به همه جنس مذکر برمی‌گردد.

نکته: اسم عام بر خلاف اسم خاص قابل جمع بستن است.

کشوری / کشورها
موی / موها

باید توجه داشته باشید که عام و خاص بودن یک اسم بستگی به تعداد مصادیق آن ندارد. ممکن است اسم خاصی مصادیق بسیار زیادی داشته باشد مانند علی و مریم که اسم صدها و هزاران نفر است و برعکس اسم عامی باشد که مسمای اندکی دارد؛ مانند قاره و اقیانوس که هر دو اسم عام هستند؛ اما بر ناحیه وسیعی از خشکی با آب دلالت دارند ولی تعداد این مصادیق زیاد نیست.

دیگر خصوصیات و انواع اسم را می‌توانید در مقاله اسم و انواع آن مشاهده کنید.