واژه چیست؟

واژه یا کلمه، سومین واحد زبان است كه از یك یا چند تكواژ درست می‌شود، مانند:

خانه، مدرسه، دفتر، کتاب، قلم، ‌درست‌کاری، کارآفرین

انواع واژه از نظر ساختمان

واژه ساده

واژه‌های ساده، واژگانی هستند که تنها از یک تکواژ معنادار ساخته شده‌اند و دیگر قابل تجزیه نیستند. مانند:

دیوار، جنگل، ساعت، چوب و ...

واژه غیر ساده

واژگان غیر ساده به اجزای معنادار کوچکتری قابل تقسیم هستند، مانند:

عروسک، دوچرخه، پنچرگیری، ماهیتابه و ...

دستورنویسان، واژگان غیر ساده را به سه دسته تقسیم کرده‌اند:

واژه‌‌های مشتق یا واژگان وندی

کلمات مشتق از يك تكواژ معنادار و يك یا چند تكواژ معناساز(پیشوند، و پسوند) ساخته می‌شود.

زیبا: زیب + ا
نویسنده : نویس + ـَ‌ نده
باهوش: با + هوش
زهرآگین: زهر + آگین

واژه‌های مرکب

این نوع از واژگان حداقل از دو تكواژ و یا بیشتر ساخته می‌شوند که لازم است همه آنها معنادار باشند، بنابراین اگر در واژه‌ای هرکدام از انواع وند به کار رفته باشد، آن کلمه مرکب نیست.

دفترمشق: دفتر+ مشق
کارخانه: کار + خانه
گلاب: گل + آب
کوله‌پشتی: کوله + پشتی
دردسرساز: درد + سر+ ساز

نکته: دقت داشته باشید کلماتی مانند کوله‌پشتی باید با نیم‌فاصله نوشته شوند، چون دو کلمه کوله و پشتی واژه مستقلِ کوله‌پشتی را ساخته‌اند.

نکته: در هیچ واژه مرکبی وند به کار نمی‌رود.

واژه‌های مشتق-مرکب

کلمات مشتق- مرکب، همه ویژگی‌های کلمات ساده و مرکب را دارند؛ به این معنا که از حداقل دو تکواژ معنادار و یک وند ساخته می‌شوند.

دانشجو: دان + -ِش + جو
آبمیوه‌گیری: آب + میوه + گیر + ی
سبزی‌خوردکنی: سبزی + خورد + کن + ی
سوزوگداز: سوز + و + گداز
یک‌شبه: یک + شب + ه

نکاتی درباره شمارش واژه

1- افعالی مانند ماضی بعید، ماضی نقلی، ماضی التزامی، ماضی مستمر، مضارع مستمر، آینده و مجهول که دارای فعل کمکی هستند، روی هم رفته یک واژه به شمار می‌آیند:

شنیده می‌شود (۱ واژه)
دارد می‌رود: (1 واژه)

2- همه واژگانی که بر اساس مصدرهای عربی مانند مفاعله ساخته شده‌اند، یک تکواژ و یک واژه به شمار می‌روند. مانند:

مبارزه، مکاشفه، مجادله، محاوره، مناظره، مقابله، مشاوره، مداخله، مراقبه، مراقبت، مکاشفت و ...

3- نقش نمای اضافه -ِ یک واژه است.

مدادِ من: مداد + ـِ + من (۳ واژه)

4- برایِ یک واژه است و  -ِ متعلق به خود واژه است.

کتاب، برای تو است: کتاب + برایِ + تو + است (4 واژه)

 5- ی اسنادی و ضمایر متصل (-َم، -َت، -َش، -مان، -تان، -شان)، هم تکواژ هستند و هم واژه؛ انواع دیگر ی فقط تکواژ محسوب می‌شوند.

مدادت: مداد + -َت (۲ واژه)
تو خردمندی: تو + خردمند+ ی (۳ واژه)

6- هم‌چون و هم‌چنين و اين‌چنين، یک واژه به شمار می‌روند.

هم‌چنین برای شما: هم‌چنین + برایِ + شما (۳ واژه)

7- شناسه‌های فعل، ی نکره، علامت‌های جمع (ها، ان، ون، ین، ات) به عنوان واژه جداگانه محسوب نمی‌شوند و با خود فعل یا اسم یک واژه را شکل می‌دهند.

8- نشانه‌های اختصاری مانند (ص)، (ع)، (ره)، (س) و ... حاصل یک قرارداد اجتماعی است و از نظر زبانی اعتباری ندارد؛ بنابراین در شمارش واژه نباید آن را لحاظ کنید.

9- تکواژهای آزاد قاموسی و دستوری هم در شمارش واژگان باید لحاظ شوند. اگر مایلید درباره تکواژهای قاموسی و دستوری بیشتر بدانید، توصیه می‌کنیم مقاله تکواژ چیست؟ را مطالعه کنید و مثال‌های مختلف آن را بخوانید.