شکسته نویسی یا دستور خط گفتاری، شکل نوشتاری کلماته که با زبان گفتار یا محاوره مطابقت داره. اگر بخوایم واضح‌تر بگیم؛ شکسته نویسی روشیه که با اون زبان محاوره ای رو وارد دنیای نوشتن می‌کنیم. یعنی مثل وقتی که خیلی عادی و بدون توجه داریم صحبت می‌کنیم، همونطور هم بنویسیم.
بعضی از منتقدها می‌گن نباید تحت هیچ شرایطی از شکسته نویسی استفاده کرد؛ اصلا همونطوری که حرف می‌زنیم نباید بنویسیم. ولی این نکته رو نمی‌شه نادیده گرفت که زبان اول با گفتار شکل گرفته. انسان اولیه، اول حرف زده بعد یک قواعدی رو برای خط به وجود آورده. پس نمی‌تونیم گفتار و شکسته نویسی که رسم‌الخط گفتاره رو نادیده بگیریم.
یوتایپ | آموزش تایپ ده‌انگشتی
در اینستاگرام، کلی مطالب آموزشیِ جالب و مفید برایتان داریم 
این نکته رو هم نباید فراموش کنیم که چه بخوایم چه نخوایم، کاربران فضاهای اینترنتی دارن از شکسته نویسی استفاده می‌کنن. پس به جای اینکه هی بخوایم انکار کنیم که نباید از این نوع نوشتن استفاده کنیم، روشمندش کنیم تا با بحث و تبادل نظر، چکش‌کاری بشه و مورد استفاده درست قرار بگیره. این‌طوری خیلی می‌تونیم خطاهای احتمالی رو کاهش بدیم و یک‌دستی ایجاد کنیم.
حقیقتش رو بخواین، هدف ما هم در بخش پایگاه دانش یوتایپ همینه! یعنی دوست داریم با کمکِ نظر منتقدها، سهمی در تدوین قواعد شکسته نویسی فارسی داشته باشیم؛ چون تو فضای وب فارسی خیلی خیلی کم در این باره صحبت شده و مقاله موجوده.
حالا فکر نکنید که گفتاری نویسی و شکسته نویسی پدیده همین سال‌های اخیر و زاییده اینترنته! اگر این نظر رو دارین، حتما کتاب‌های تاریخ بیهقی، سمک عیار، بوستان سعدی و شعرهای مولانا رو یه ورقی بزنین.
یک نکته مهم درباره شکسته نویسی
وقتی می‌خواهیم متنی را به زبان محاوره و با شیوه نوشتاری شکسته نویسی بنویسیم، مجاز هستیم که از عبارت‌های کاملاً خودمونی و کوچه‌بازاری استفاده کنیم. پس محاوره نویسی یا شکسته نویسی منطق زبان گفتار رو داره و با ضرب‌المثل و کنایه و تکیه‌کلام‌هایی همراهه اما یادتون نره که در متون رسمی نمی‌تونیم از اصطلاحات عامیانه استفاده کنیم.
کجاها می‌تونیم شکسته بنویسیم؟
بعضی‌ها می‌گن ما فقط زمانی می‌تونیم از شکسته نویسی استفاده کنیم که واقعا در حال نوشتن نباشیم و فقط از نوشتن برای رسوندن صدامون استفاده کنیم؛ مثل وقتی که در حال چت کردن در واتساپ، تلگرام و ... هستیم یا داریم مطلبی کوتاه رو توییت می‌کنیم. حتی وقتی پای پست کسی کامنت می‌گذاریم، می‌تونیم شکسته بنویسیم؛ وگرنه انگار داریم خیلی رسمی و عصا قورت‌داده حرف می‌زنیم.
یکی دیگه از جاهایی که می‌تونیم از شکسته نویسی استفاده کنیم، تو بازاریابی محتواییه! مثلاً وقتی داریم از اس‌ام‌اس مارکتینگ استفاده می‌کنیم و با پرسونای مخاطبمون خیلی خودمونی هستیم یا می‌خوایم صمیمیت ایجاد کنیم، این روش خوبیه.
بعضی وقت‌ها نویسنده‌های نمایشنامه‌ها دوست دارن برای بهتر شدن داستان یا مشخص کردن شخصیت‌ها از زبان گفتاری استفاده کنن که به روشن شدن ماجرا بیشتر کمک می‌کنه؛ این موضوع با اینکه مخالفینی مثل ابوالحسن نجفی داره اما مانع نمایشنامه‌نویس‌ها و یا داستان‌نویس‌هایی مثل امیرحسن چهل‌تن هم نشده. (نگاه کنین به کتاب‌های مهرگیاه و تهران، شهر بی آسمان)
ما در سرفصل‌های مقالات مربوط به شکسته نویسی یوتایپ هم سعی کردیم به صورت شکسته بنویسیم تا هم بتونیم قواعد بیشتری رو بررسی کنیم و به یک مرجع مناسب بدل بشیم و هم اینکه خود همین نوشته‌ها، تا جایی که ممکنه، نمونه‌ای از شکسته نویسی متن فارسی باشه. برای این کار، حتما به نظرات شما برای بهبود این بخش هم نیاز داریم.
نظر نویسنده‌ها و ویراستارها درباره شکسته نویسی
جمالزاده کسی بوده که گفتاری نویسی رو وارد داستان فارسی کرده ولی در عین حال معتقده که افراط تو این کار مانع از درک صحیح و سریع گفت‌وگوها می‌شه.
حسن کامشاد با صراحت از شکسته نویسی حرف نمی‌زنه ولی ازش دفاع می‌کنه و اون رو از نشونه‌های مدرنیته در داستان‌های فارسی می‌دونه.
پرویز ناتل خانلری، ابوالحسن نجفی و نادر ابراهیمی بدون هیچ توضیح فنی‌ای، شکسته نویسی رو ناصحیح، گمراه‌کننده و مضر می‌دونن.
احمد سمیعی شکسته نویسی رو مطلوب نمی‌دونه با این حال تلاش کرده که ویژگی‌های آوایی و واجی مربوط به صورت‌های شکسته رو بررسی کنه.
منوچهر انور از مدافعان شکسته نویسیه ولی هیچ توصیف فنی‌ای از قواعدش نکرده.
علی صلح‌جو هم شکسته نویسی رو می‌پذیره و در عین حال سعی کرده قواعد فنی رو تدوین کنه تا اصولی برای شکسته نویسی به دست بیاد.
جلسات مختلفی مثلا در شهر کتاب یا انجمن ویراستاران برگزار شده که دیدنش خالی از لطف نیست و می‌تونید حسابی ازش یاد بگیرید.
- صحبت‌های مهشید نونهالی درباره شکسته نویسی
- هم‌اندیشی شکسته نویسی (قسمت اول)
- هم‌اندیشی شکسته نویسی (قسمت دوم)
- هم‌اندیشی شکسته نویسی (قسمت سوم)
- هم اندیشی شکسته نویسی (قسمت چهارم)
- هم اندیشی شکسته نویسی (قسمت پنجم)
- هم اندیشی شکسته نویسی (قسمت ششم)
افراط نکن! بذار همه چیز متعادل باشه
همونطوری که از شکسته نویسی و ضرورت توجه بهش دفاع می‌کنیم، این نکته رو هم گوشزد می‌کنیم که نباید در شکسته نویسی به نوعی افراط کرد که لذت خوندن متن، قربانی سخت‌خوانی اون بشه. بذارین برای اینکه این قضیه روشن‌تر بشه چند کلمه رو با هم بررسی کنیم.
مثلا همین کلمه «سخت‌خوانی»! اگر بخوایم دقیقا همونطوری که تلفظش می‌کنیم، بنویسیمش؛ باید بنویسیم «سخت‌خونی» و با توجه به شباهتش به کلمه «خون» ما نمی‌تونیم بفهمیم منظور نویسنده چیه؛ چون در اینجا مقصود ما «خواندن» بود. پس بعضی از قواعد املایی فارسی در شکسته‌نویسی باید رعایت بشن.
برای مثال دوم، کلماتی مثل ماست، راست، گفت، وقت، کُشت رو در نظر بگیرین. اگر دقت کنین، وقتی این کلمات رو تلفظ می‌کنیم «ت» پایانی خیلی ضعیف تلفظ می‌شه یا اصلا تلفظ نمی‌شه. اغلب ویراستارها و نویسنده‌ها اتفاق نظر دارن که نباید این کلمات رو به صورت شکسته یعنی ماس، راس، گف، وخ (وق) و کش بنویسیم چون نظام آوایی خود زبان رو داره تغییر می‌ده و آسیب می‌زنه.
تو مثال سوم کلمه «اجتماع» رو در نظر بگیرین. ما وقتی این کلمه رو تلفظ می‌کنیم، واج «ج» به «ش» تبدیل می‌شه و تلفظ واج «ع» خیلی کمرنگه. ممکنه اگر کسی این کلمه رو به شکل «اشتماع» یا «اشتما» بنویسه مخاطب اصلا نتونه تشخیص بده چه معنایی داره و این موضوع باعث کم شدن لذت خوندن متن و درک صحیحش بشه. علت هم اینه که چشم و ذهن ما اصلا به چنین شکل املایی آشنایی نداره و این کار افراط در شکسته نویسیه!
کدوم نویسنده‌ها و مترجم‌ها تو آثار خودشون شکسته‌نویسی کردن؟
محمدعلی جمالزاده گفتاری نویسی تو فارسی رو شروع کرده. باید این نکته رو در نظر داشته باشیم که گفتاری نویسی شامل بخش‌های صرف و نحو و تلفظ و واژگانه و جمالزاده فقط وارد بخش صرف و نحو شد. بعد از او صادق هدایت تلفظ‌ها رو هم وارد شکسته نویسی کرد و مثل یک سبک مشخص انجامش داد و پیروانش مثل چوبک، آل‌احمد و ابراهیم گلستان هم همین کار رو کردن.
نویسنده‌هایی مثل بهرام صادقی، هوشنگ گلشیری، غلامحسین ساعدی، محمود دولت‌آبادی، مهشید امیرشاهی، احمد محمود، اسماعیل فصیح، زویا پیرزاد، مرتضی احمدی، جمال میرصادقی، امیرحسن چهل‌تن، جعفر مدرس صادقی، هوشنگ مرادی کرمانی هم همین کار رو کردن و مترجمانی مثل نجف دریابندری، مهدی غبرایی، فرزانه طاهری، رضی خدادادی (هیرمندی)، عبدالله کوثری، لیلی گلستان، مهدی سحابی، مژده دقیقی و قاسم روبین هم که همگی مترجم هستند در برخی آثار ترجمه خودشون، بسته به نوع متنِ مبدأ از شکسته نویسی بهره بردن.
منابع و پیوندهای مفید درباره شکسته نویسی
هنوز درباره شکسته نویسی شیوه نامه دقیقی تدوین نشده؛ اما دو کتاب اصلی رو می‌تونیم به عنوان مرجع‌های مطالعاتی در نظر بگیریم.
۱- فارسی شکسته (دستور خط و فرهنگ املایی)، امید طبیب زاده، کتاب بهار
۲- اصول شکسته نویسی (راهنمای شکستن واژه‌ها در گفت‌و‌گوهای داستان)، علی صلح‌جو، نشر مرکز
مقالات زیر هم می‌تونه بهتون کمک کنه درباره شکسته نویسی بیشتر بدونید؛
ما هم در پایگاه دانش سایت یوتایپ، علاوه بر مقالات مربوط به دستور زبان فارسی، نشانه‌گذاری و علائم ویرایشی، درست‌نویسی فارسی با چگونه غلط ننویسیم، آرایه‌های ادبی و اصول نامه‌نگاری اداری در مورد شکسته‌نویسی هم مقالاتی رو تدوین کردیم و امیدواریم براتون مفید باشه؛
توی دستت چند انگشت داری؟
تایپ ۲ انگشتی و ۴ انگشتی مبتدی و کُنده. تایپ ده‌انگشتی رو ساده و حرفه‌ای یاد بگیر.
برای شروعِ رایگانِ آموزش اینجا کلیک کن