کاربرد علامت سؤال (؟)

علامت سؤال چیست و چه نقشی در نگارش فارسی دارد؟

علامت سؤال همان‌گونه که از نامش برمی‌آید، گویای پرسشی بودن جمله است. گواه این‌که سؤالی مطرح است و شاید پاسخی در ادامه باشد. معادل این نشانه در زبان انگلیسی question mark نام دارد و شکل آن در متون انگلیسی (?) برعکس شکل فارسی (؟) است.

کاربردهای علامت سؤال در نگارش

در پایان جملات پرسشی مستقیم

نمایشنامه «آنتیگونه» اثر کیست؟

به گل‌ها آب دادی؟

نکته: در پایان جملات پرسشی غیرمستقیم، نقطه آورده می‌شود.

هر چه تلاش کردیم نگفت این پول را از کجا و چگونه به دست آورده است.

در آخر جمله‌های مرکب در صورتی که جمله‌ پایه، پرسشی باشد

با تو هستم؛ چرا جواب نمی‌دهی؟

آن کلاه سبز هدیه‌‌ مادرم بود؛ نمی‌دانی کجاست؟

در صورتی که پایه‌ جمله‌ خبری باشد و جمله‌ پیرو آن پرسشی، پس از پیرو ویرگول و در انتها نقطه به کار می‌رود.

پرسیدم نامت چیست، اما پاسخی نشنیدم.

در جمله‌های مرکب در صورتی که جمله‌ پایه و یا پیرو به طور مستقیم نقل شود، نشانه‌ ویژه‌ همان جمله‌ درج می‌شود.

گفتم: «مرا هم با خود می‌بری؟» اما پاسخی نداد.

«به کجا چنین شتابان؟»

گَوَن از نسیم پرسید

«دلِ من گرفته زینجا

هوس سفر نداری

ز غبار این بیابان؟»

محمدرضا شفیعی کدکنی

پس از قیدهای استفهامی یا پرسشی

بعضی واژه‌ها، قیدهای استفهامی یا پرسشی هستند و خود، در حکم یک جمله به کار می‌روند. پس از این‌گونه قیدها نیز علامت سؤال کاربرد دارد.

کجا؟ چطور؟ کی؟

پس از شبه‌جمله‌های پرسشی

هر جمله و یا عبارتی که به جای جمله‌ی پرسشی کامل به کار رود، علامت سؤال را در پایان خواهد داشت.

نظرِ شما؟

علم یا ثروت؟

در پایان جملات و اشعاری که در آن از استفهام انکاری استفاده شده

استفهام انکاری به جمله‌ای گفته می‌شود که در ظاهر به صورت سؤالی مطرح می‌شود؛ اما منظور از طرح آن گرفتن پاسخی نیست. در واقع به نوعی پاسخ آن درون خودش وجود دارد و می‌خواهند، مفهوم، خبر و یا دستوری را با تأکید بیشتری بیان کنند. به استفهام انکاری، پرسش منفی هم می‌گویند. در پایان پرسش‌های منفی همیشه الزامی برای گذاشتن علامت سؤال وجود ندارد و گاهی به جای علامت سؤال در پایان آن از علامت تعجب هم استفاده می‌شود.

کسی چه می‌داند در آخر چه خواهد شد!

کی رفته را به زاری باز آری؟

بیان تردید در مورد درستی ادعایی

گاهی علامت سؤال در جمله نشانه‌ تردید در مورد درستی ادعایی است؛ در این صورت علامت سؤال در کنار واژه‌ای که مورد تردید است و در میان پرانتز می‌آید.

این اولین‌بار (؟) است که مقاله‌ای با چنین محتوایی چاپ شده است.

نشانه استهزا

در مواقعی علامت سؤال نشانه‌ استهزا (تمسخر) است. در این مورد نیز از این نشانه در میان پرانتز و در کنار کلمه مورد نظر استفاده می‌شود.

آن‌ها ادعا کردند که انتخابات در نهایت عدالت (؟) برگزار شد.

آمدن علامت سؤال و علامت تعجب در کنار هم

گاهی پس از علامت سؤال، علامت تعجب می‌آید؛ در چنین مواقعی منظور پرسشِ همراه با حیرت است.

مثال

راست می‌گی؟! واقعأ؟!

موارد استفاده نادرست از علامت سوال

اگر سوال حالت خواهش یا فرمان داشته باشد

ممکن است فردا با هم به خرید برویم.

سوال غیرمستقیم باشد

لطفا خودتان را معرفی کنید.

صورت سوال برای حل تمرین باشد

علت تغییرات سیاسی منطقه را بنویسید.

نحوه تایپ علامت سؤال در کیبورد

برای تایپ علامت سؤال در کیبورد فارسی و انگلیسی، باید دکمه shift را به همراه / (/+ shift) بفشارید.

چند نکته

یکی از مواردی که در ممکن است در بعضی متون دیده شود، تکرار چند علامت سؤال پشتِ سر هم است چنین کاربردی نادرست است. تکرار نشانه‌های نگارشی پشت سر هم نمی‌تواند مبیّن تشدید آن وضعیت باشد. اما معمولا امروزه در نوشتار عامیانه که در شبکه‌های اجتماعی رایج شده است مورد استفاده قرار می‌گیرد.

همانند دیگر نشانه های ویراستاری تک، علامت سؤال نیز به حرف قبل از خود می‌چسبد و از حرف پس از خود یک فاصله می‌گیرد.

در صورتی که علامت سؤال و علامت تعجب در کنار هم آورده شوند، این دو نشانه به هم چسبیده و از حرف پس از خود یک فاصله می‌گیرند.