است، هست، می باشد؛ کدام درست است؟

اگر شما هم جزو آن دسته از افراد هستید که تفاوتی میان کاربرد است و هست قائل نیستند؛ باید بدانید که تنها نیستید. زیرا از نظر بسیاری از فارسی زبانان و تعدادی از محققان زبان و ادبیات فارسی مانند دکتر خسرو فرشیدورد، تفاوتی میان افعال است و هست وجود ندارد. اما با دقت در معنا و کاربردی که از این دو کلمه در طول زندگی زبان فارسی به دست ما رسیده؛ درمی‌یابیم که این دو فعل چندان شبیه به هم نیستند. این تفاوت را می‌توان از ریشه این دو فعل، کاربرد و معنای آن نیز فهمید.

تفاوت ریشه

است، به عنوان یک فعل اسنادی نقطه پایان جملات اسمیه است و به طور مشخص، ربط دادن چیزی را به چیز دیگر به مخاطب نشان می‌دهد. اما هست، فعل مستقلی است که از مصدر هستن به معنای وجود داشتن شکل گرفته است.

تفاوت معنا و کاربرد

شاید بهترین راه تشخیص برای استفاده صحیح هست یا است، توجه به معنای آن است. مثلاً وقتی می‌خواهیم درباره وجود داشتن خدا صحبت کنیم؛ می‌گوییم، خدا هست. در صورتی که که اگر گفته شود خدا است، ابهامی در ذهن ایجاد می‌شود که خدا چه چیزی است؟ در کجاست؟ و این عبارت تنها در صورتی کامل می‌شود که صفتی به آن نسبت داده شود. مثلاً خدا مهربان است.

با مشخص شدن تفاوت معنای این دو فعل به نظر می‌ر‌سد که تمایز این دو، چندان هم دشوار نیست اما گاهی اوقات تفاوت در اراده معنا یا جملات طولانی می‌تواند سبب گمراهی باشد. برای روشن‌تر شدن این موضوع به پرسش زیر دقت کنید.

آب در کوزه است؟
آب در کوزه هست؟

در جمله اول، تأکید جمله بر روی موقعیت آب است که می‌تواند پاسخ به سوال آب در کجاست؟ باشد. اما در جمله دوم، صرفاً بودن یا نبودن آب در کوزه را از ما پرسیده شده است. بنابراین در حین ویرایش یک متن و برای تشخیص صحیح، بهتر است به معنای جمله در بافت متن دقت کافی داشته باشیم.

صرف افعال هست و است

فعل هست به صورت هستم، هستی، هست، هستیم، هستید، هستند صرف می‌شود اما فعل است باید از طریق پسوندهای َم، ی، است، یم، ید و َند به کلمه قبل از خود اضافه شود. مانند؛

گرفتارم؛ گرفتاری، گرفتار است، گرفتاریم، گرفتارید، گرفتارند.

همچنین باید توجه داشت که گاهی در صیغه جمع مجبور می‌شویم است را به شکل جمع به کار ببریم. پس به جای استند می‌نویسیم؛ هستند.

املای صحیح است

از آنجایی که حفظ استقلال کلمات، مبنای نگارش زبان فارسی قرار داده شده؛ در صرف و نگارش فعل است باید به دو نکته توجه کرد.

الف) اگر کلمه قبل از است، مختوم به صامت باشد به هیچ وجه به همدیگر نمی‌چسبد. مثال:

آموختن تایپ‌ ده‌انگشتی، راهی برای کسب درآمد است.
املای درست کلمات فارسی چگونه است؟
یکی از راه‌های تایپ سریع، آموختن تایپ ده‌انگشتی است.

ب) اگر کلمه قبل از است مختوم به مصوت بلند باشد؛ الف در است می‌تواند حذف شود و به کلمه پیش از خود بچسبد.

او مردی داناست به جای او مردی دانا است.
او سیاستمداری سودجوست به جای او سیاستمداری سودجو است.
آیا استفاده از فعل می‌باشد به جای است و هست، درست است؟

است یا می باشد؟ 

فعل می‌باشد از سوی بسیاری از نویسندگان و برای جلوگیری از تکرار فعل است و هست به کار می‌رود. حتی در آثار بزرگان ادب فارسی نیز چنین کاربردی از می‌باشد به چشم می‌خورد. برای مثال سعدی در بیت زیر، هنر نمی‌باشد را در معنای هنر نیست به کار برده است.

تا توانی دلی به دست آور
که دل شکستن هنر نمی باشد

غزلیات، سعدی

اگرچه امروزه استفاده از می‌باشد به معنای است یا هست در میان نویسندگان و روزنامه‌نگاران رایج شده است؛ اما این کار چندان توصیه نمی‌شود؛ به دلایل زیر:

1- در گفتار روزمره از فعل می‌باشد، استفاده نمی‌شود. برای مثال فارسی زبانان در محاوره نمی‌گویند:

بفرمایید؛ غذا روی میز می‌باشد.  

2- فعل می‌باشد، مضارع اخباری از مصدر باشیدن است و در زبان فارسی، صیغه‌های دیگر این فعل هیچ‌گاه استفاده نمی‌شود و تنها در جایی به کار می‌رود که دارای وجه فعل التزامی باشد؛ مانند:

اگر بازار شلوغ و سرد باشد، برای خرید به آنجا نخواهم رفت.

3- از طرفی، باشد در برخی متون به معنای بادا نیز به کار رفته است که گویای آرزومندی و امیدواری برای انجام چیزی است. 

در قیامت همه را چشم بسویی و مرا
چشم سوی تو و گوشم به سلامت باشد

غزلیات، اوحدی مراغه‌ای

4- استفاده از می‌باشد سبک و لحن هر متن را دچار سختی و سنگینی می‌کند و توصیه می‌شود تنها در شعر و آن هم به ضرورت قافیه به کار گرفته شود.

نتیجه‌گیری

است معمولا برای نسبت دادن چیزی به چیزی به کار می‌رود. هست معنای وجود داشتن دارد. و می‌باشد گاهی به جای دو فعل قبلی استفاده می‌شود، اما استفاده از می‌باشد چندان زیبا نیست و توصیه نمی‌شود.