اسم ذات و اسم معنی

اسم ذات و اسم معنی از انواع اسم هستند. اسم کلمه‌ای است که برای تشخیص اشیا، افراد و حیوانات از هم، تعریف می‌شود و مانند انواع دیگر کلمه در زبان فارسی بر اساس ساختار، معنا و دلالت بر گروه‌ یا گروهای اسمی می‌تواند تقسیم شود که اسم ذات و معنی از جمله‌ آنها هستند.

اسم ذات

به اسم‌هایی گفته‌ می‌شود که قابل رویت، ارجاع و حتی قابل لمس باشند و وجودشان به چیز دیگری وابسته نباشد؛ برای مثال کلمه دیوار قابل ارجاع و قابل رویت است؛ مانند کلماتی دیگری چون:

میز، یخچال، لوستر، در، فرش

پس به طور کلی می‌توانیم بگوییم که نام اشیا، داروها، گیاهان، جای‌ها، ابزارها، حیوانات و دیگر محسوسات از اسم‌های ذات هستند.

اسم معنی

اسم معنی بر خلاف اسم ذات است و بر یک مفهوم دلالت می‌کند. مثلا کلمه‌ای مانند هوش که نام صفتی در انسان است و قابل رویت و ارجاع نیست و نمی‌توان آن را لمس کرد. اسم‌های معنی معمولا وجودشان در کنار چیزی دیگر نمود پیدا می‌کند و نام حالت یا صفتی هستند.

علم، آزادگی، وقار، دانش، ایثار، بخشش، دیو

چنانکه می‌بینید مصداق این اسم‌ها به خودی خود و مستقل در خارج از ذهن وجود ندارد و وجود آنها وابسته به وجود شخص یا چیز دیگری است و تا مفهوم دیگری در کنارش نباشد، نمی‌توانیم وجود آنها را درک کنیم. واژه‌های علم، ایثار، دانش و بخشش از صفت‌های انسان هستند و اگر انسانی نباشد که این صفات در وجودش هستی یابد، آنها معنایی ندارند.

اسم‌های معنی را می‌توان به اقسامی دسته‌بندی کرد:

۱ـ نام‌آواها

یعنی اسم‌هایی که انسان برای صدای‌های طبیعت، انسان، حیوان و محیط اطراف انتخاب کرده مانند:

عرعر، شرشر، چک‌چک، ملچ ملوچ، پچ‌پچ

۲ـ اسم‌هایی با مفهوم زمان

شب، روز، فردا، پیرارسال، پس‌فردا

۳ـ اسم‌های بین‌بین

این اسامی در مرز اسم ذات و معنی قرار دارند، یعنی هم می‌تواند محسوس باشد هم نامحسوس، مانند:

بو، گرسنگی، تشنگی

۴ـ اسم‌های‌مصدر

اسم مصدر، کلمه‌ای است که با وجودِ نداشتنِ نشانه‌های مصدر، معنای مصدری دارد، مانند:

نیکی، خنده، جوش، خیز، عقدکنان، باخت، خوانش

5- مصدر

مصدر، اسمی با ریشه فعلی است که زمان، شمار و شخص ندارد و تنها مفهوم اصلی آن را می‌رساند. علامت آن ن در آخر کلمه است، مانند:

اندیشیدن، برخاستن، دیدن، گفتن، آمدن

نکته: مشخص کردن بعضی از اسم‌های ذات و معنی به عقاید خاصی گره خورده است، برای مثال اسم‌هایی چون جن و پری و فرشته بسته به عقاید افراد می‌تواند ذات یا معنی باشد. این کلمات از نظر کسانی که به آن اعتقاد ندارند، معنی و از نظر کسانی که به آن اعتقاد دارند اسم ذات است.

عده‌ای از دستورنویسان اسم ذات و معنی را به دلیل ماهیت فلسفی و منطقی در مقوله دستور نیاورده‌اند. اما به توجه به این که در برخی کتاب دستور ذکر شده، ما در بخش دستور زبان فارسی پایگاه دانش یوتایپ به آن اشاره کردیم.