جز، جزء و جزو؛ جزئیاتی درباره این کلمات پر حاشیه!

جزو تغییر یافته واژه عربی جزء است و از نظر لغوی در فارسی معنای هر دو کلمه یکسان است. اغلب ویراستاران کلمه جزو را در متون به جزء تبدیل می‌کنند؛ ولی باید در نظر داشته باشیم، با آنکه این کلمات، مشابه هستند اما اهل زبان میان این دو کلمه تفاوت قائل می‌شوند و هر یک را در معنای خاصی به کار می‌برند. یعنی کلمه جزو معمولاً در معنای زیر مجموعه، ضمیمه یا اضافه شده به کار می‌رود و کلمه جزء به معنای پاره، بخش یا خرد و اندک است و در مقابل کل قرار می‌گیرد. به مثال‌های زیر دقت کنید:

ببر مازندران، جزو حیوانات در حال انقراض است. (یعنی از حیوانات در حال انقراض است.)

امروزه سلامت مردم، جزو مسائل ضروری کشور است.

جزء ناشناخته ویروس کرونا کشف شد. (یعنی بخش ناشناخته ویروس کشف شد.)

هوا از سه جزء اصلی تشکیل می‌شود که عبارت است از نیتروژون، اکسیژن و آرگون.

پس اگرچه این دو کلمه از نظر اهل زبان متفاوت و از نظر لغوی یکسان است؛ اما از نظر اغلب ویراستاران استفاده از جزء در متون رسمی، شیواتر است؛ خصوصاً اگر توجه کنیم که در فرهنگ‌های لغت، کلمه جزو به مدخل جزء ارجاع داده شده است. همچنین در بیشتر مشتقاتِ این واژه مانند جزئیات یا جزئی همزه باقی مانده است.

نکته: باید توجه داشته باشید که نوشتن کلمات جزئیات و جزئی به صورت جزویات، جزییات و جزوی نادرست است.

آیا جز با جزء و جزو تفاوت دارد؟

بله! کلمه جُز در فارسی به ‌معنای به غیر از استفاده می‌شود و به کلی از جزء و جزو متفاوت است. به زعم رضا شکرالهی احتمال دارد این کلمه مخفّفِ «جدا از» باشد.

جز خوشبختی، هیچ ‌چیزی را جدی نگیرید.

مرگ شادمانه، آلبر کامو

تمام لذات بیهوده هستند و بیهوده‌تر از همه آن‌ها، لذاتی است که با رنج به دست می‌آید و نتیجه‌ای جز رنج نصیبش نمی‌شود.

تلاش بیهوده عشق، ویلیام شکسپیر

در دوران پاندمی ویروس کرونا جز در موارد ضروری از خانه خارج نشوید.

به جز یادگرفتن تایپ ده‌انگشتی فعلا لازم نیست کار دیگری انجام بدهی.