الف مقصوره در زبان فارسی

الف مقصوره مانند تشدید و تنوین از علائم الفبای عربی است که به فارسی راه پیدا کرده‌ است. این مطلب درباره املای درست و مسائل دستوری و نگارشی الف مقصوره در فارسی است. اگر دنبال نحوه تایپ این علامت می‌گردید، می‌توانید مراحل فعال‌سازی آن را در مقاله نحوه تایپ و جای الف مقصوره در کیبورد فارسی ببینید.

املای الف مقصوره در فارسی

در املای فارسی، رعایت الف مقصوره حالتی بلاتکلیف دارد؛ بدین صورت که، اگر از اسامی خاص نباشد به صورت «ا» نوشته می‌شود. مانند:

نجوا، فتوا، تماشا، مبتلا، تقوا، شورا، کبرا، صغرا، ماجرا، مستثنا، محتوا، اعلا، مبرا، مصلا، مدعا، مجزا و منتها و هوا (مترادف با هوس)

اما در کلمات خاص با همان الف مقصوره روی ی نوشته می‌شوند؛ مانند:

موسیٰ، عیسیٰ، حتیٰ، الیٰ، عَلیٰ، مصطفیٰ، مرتضیٰ، مجتبیٰ و ...

و اگر هر یک از این کلمات به کلمه دیگری اضافه شوند ی تبدیل به ا می‌شود. مانند:  

عیسای مسیح، موسای کلیم، مرتضای عزیز

اما با این حال، برخی اسامی خاص هستند که نوشتن آن‌ها با الف کم کم در حال رایج شدن است.

کبرا، هدا، کسرا

کلماتی هم هستند که الف مقصوره در وسط آنها به کار رفته است، به جای رحمن، هرون، اسمعیل و اسحق به صورت رحمان، هارون، اسماعیل و اسحاق نوشته می‌شوند.

به تمامی این موارد، عبارات و ترکیب‌های عربی را که به همان شکل ی باقی‌مانده است، اضافه کنید. مانند:

سدره‌المنتهی، علم‌الهدی، اعلیحضرت

ملک‌الشعرای بهار در این باره عقیده دارد که با الف نوشتن کلماتی که در عربی به یاء مقصوره نوشته می‌شود، کاملاً منطقی است. بهار بیان کرده بارها دیده است که متقدمان در قرون قبل، این کلمات را با الف نوشته‌اند. از آنجایی که این نکته مکرر دیده شده، پس نمی‌توان گفت یک بار کاتبی اشتباهی سهوی کرده است. او معتقد بود که فرهنگستان ایران باید اعلام کند که از این پس کلماتی مانند تمنی، تقاضی، کسری، موسی، مصطفی و نظایر آن را با الف باید نوشت. یعنی به این صورت:

تمنا، کسرا، موسا، مصطفا و ...

اگر موافق ساده‌سازی رسم‌الخط فارسی باشیم و بخواهیم بر مبنای اصل همخوانی گفتار و نوشتار و یکدستی املای فارسی به این مقوله نگاه کنیم، بهتر است قول ملک‌الشعرای بهار و همفکران او را مورد توجه قرار بدهیم. هرچند که نظر ایشان هنوز هم مورد تأیید فرهنگستان قرار نگرفته است.

از سوی دیگر، می‌توان شکل رایج املایی هر کلمه را مبنای کار قرار داد. به هر حال، هر رویه‌ای که اتخاد می‌کنیم، باید در کل متن به آن پایبند باشیم.