کروشه [] و کاربرد آن

کروشه واژه‌ای فرانسوی است که معادل فارسی آن قلاب است. در لغت‌نامه دهخدا در برابر واژه کروشه چنین آمده است:

دو خط عمود موازی با دو پیش‌آمدگی از دو سر هر خط به سوی داخل برای ممتاز ساختن مطلب داخل آن. نوعی پرانتز که برای الحاق مطلبی به متن مورد استفاده قرار دهند بدین شکل: [ ]

در واقع کروشه نوعی پرانتز به شکل قلاب است که حاوی توضیح تکمیلی نقل‌کننده یا راوی در مورد مطلب است که گمان می‌کند بخش الحاقی به فهم بهتر متن کمک می‌کند. واژه معادل انگلیسی این علامت bracket است. کروشه مانند پرانتز و گیومه و آکولاد از علامت‌هایی است که به صورت جفت به کار می‌رود.

کاربردهای کروشه یا قلاب در نگارش فارسی

بیان یا افزودن توضیحی که در اصل کلام نباشد

هرگاه راوی و یا نقل‌کننده بخواهد توضیحی را به کلام نقل شده بیفزاید یا نکته‌ای را به خواننده یادآوری کرده و یا برایش روشن کند، از کروشه یا قلاب استفاده می‌شود.

او همه را [از نیک و بد، گنهکار و بی‌گناه] به یک چوب راند.

شادروان محمدعلی جمال‌زاده که همانند دهخدا و صادق هدایت و عبدالله مستوفی و جعفر شهری، شیدایی و شیفتگی غریبی به کاربرد واژگان عامیانه داشت در فرهنگ لغات عامیانه خود، در مقدمه محققانه و پربار و یک‌صد صفحه‌ایش نوشته است: «... اینک ـ 1338ش ـ گذشته از آن‌که صدها کتاب با استعمال آن کلمات [= واژگان عامیانه به کار رفته در یکی بود یکی نبود] منتشر گردیده است و روزنامه‌ها و مجلات فارسی دیگری به هیچ‌وجه از استعمال آن‌ها اجتناب و پرهیزی ندارند، بلکه برخلاف، [= برعکس] آوردن این‌گونه کلمات و اصطلاحات عوامانه را در ضمن مقالات نوعی از تجددپروری و خودنمایی و آزادمنشی می‌شمارند.»

از واژه تا فرهنگ، بهاالدین خرمشاهی

واژه‌ها یا توضیحات الحاقی احتمالی که توسط مصحح به متن افزوده می‌شود

یکی از کاربردهای مهم کروشه یا قلاب در مواقعی است که در نوشتاری، به ویژه در متون کهن، واژه‌ای یا توضیحی از قلم افتاده باشد یا مصحح ترجیح دهد در راستای فهم بهتر مطلب به اصل متن اضافه کند. در مواردی هم عبارت یا واژه درون کروشه بدل از نسخه دیگری از همان متن است.

گفت: «هیچ‌کس را هیچ ندادند از دنیا تا از آخرتش صدچندان کم نکردند، از بهر آن‌که [تو را] به نزدیک حق تعالی آن خواهد بود که کسب می‌کنی، خواه بسیار کن و خواه اندک».

گفت: «به جامه نرم و طعام و لذت حالی منگرید، که فردا لذت آن جامه و [آن] طعام نیابید».

تذکرةالاولیاء، عطار نیشابوری، ذکر فضیل بن عیاض

و در آخر عمر می‌گفت: « از پیغامبران رشک نیست، که ایشان را هم لحد و هم قیامت و هم دوزخ و هم صراط در پیش است و جمله با کوتاه‌دستی نَفْسی نَفْسی خواهند گفت. از فرشتگان هم رشک نیست، که خوف ایشان از خوف بنی‌آدم زیادت است و ایشان را درد [بنی‌آدم نیست و هر که را] این درد نبود، من آن نخواهم. لیکن از آن‌کس رشکم می‌آید که هرگز از مادر نخواهد زاد».

تذکرةالاولیاء، عطار نیشابوری

دستورات اجرایی برای بازیگران در نمایش‌نامه‌ها و فیلم‌نامه‌ها

در نوشته‌هایی چون نمایش‌نامه‌ها و فیلم‌نامه‌ها که قابلیت اجرایی دارند، دستورات اجرایی برای راهنمایی بازیگر در کروشه یا قلاب می‌آید.

استنلی: یه چیزی می‌خوام ازت بپرسم. [مگ دستپاچه است، به سمت استنلی نمی‌رود] بیا دیگه [مکث] خیله خب، از همین‌جام می‌تونم ازت بپرسم. [آرام] بگو ببینم، خانم بولز، وقتی منو مخاطب خودت قرار می‌دی، هیچ می‌دونی دقیقاً با کی داری حرف می‌زنی، ها؟

سکوت. می‌نالد. بدنش جلو می‌آید. سرش روی دست‌هایش می‌افتد.

مگ: [ملایم] صبحونه‌ رو دوست نداشتی استن؟ [به میز نزدیک می‌شود] استن؟ دوباره کی می‌خوای پیانو بزنی؟ [استنلی می‌نالد] مثه قدیما؟ [استنلی می‌نالد] پیانو که می‌زدی، دوست داشتم تماشات کنم. دوباره کی پیانو می‌زنی؟

نمایشنامه جشن تولد، هارولد پینتر، مترجم شعله آذر

نکته: ممکن است در برخی از نمایشنامه‌ها و یا فیلمنامه‌ها، توضیحات اجرایی به جای قلاب، در میان پرانتز آورده شود؛ اما به طور کلی استفاده از کروشه یا قلاب برای این کار معمول‌تر است.

در مدخل‌نگاری در صورتی که اطلاعاتی چون محل نشر یا سال نشر نامعلوم باشد

اگر بخواهیم در بخش کتاب‌شناسی و منابع پایانی، مشخصات کتابی را بنویسیم که بخشی از اطلاعات آن نامشخص باشد از قلاب استفاده می‌کنیم. نامعلوم بودن هر کدام از مواردی چون محل ناشر [بی‌جا]، تاریخ نشر [بی‌تا] و ناشر [بی‌نا]، با عبارت درون کروشه بیان می‌شود.

تهران، نیلوفر، [بی‌تا]

مشهد، [بی‌نا]، 1346

[بی‌جا]، ساعی، 1397

کاربرد کروشه یا قلاب در ریاضی

کروشه یا قلاب علاوه بر نوشتار، به عنوان یکی از علائم ریاضی نیز کاربرد دارد. در زبان ریاضی هر گاه عبارتی میان کروشه قرار بگیرد، آن عملیات تقدم بیشتری برای انجام دارد. کروشه همچنین نماد تابع جزء صحیح هم است.

18=[(1+2)*(1+5)]

نحوه تایپ و جای کروشه یا قلاب باز و بسته در کیبورد

برای باز کردن قلاب ([) با حروف فارسی (صفحه کلید فارسی) از کلیدهای ترکیبی «shift + O» و برای بستن آن (]) « shift + I» استفاده می‌کنیم. در صفحه کلید استاندارد فارسی، برای باز کردن کروشه از «shift + P» و برای بستن آن از «shift + O» استفاده می‌کنیم.

نحوه فاصله‌گذاری در تایپ کروشه

علامت کروشه همچون پرانتز و گیومه از علائم جفت و دربرگیرنده می‌باشد و مانند آن‌ها با یک فاصله از کلمه پیش و پس از خود نوشته می‌شود اما متن درون کروشه فاصله‌ای با آن ندارد.

مثال

نادرست: با مساعدت وزارت[فرهنگ و ارشاد اسلامی]این طرح به انجام رسید.

نادرست: با مساعدت وزارت [فرهنگ و ارشاد اسلامی]این طرح به انجام رسید.

نادرست: با مساعدت وزارت[ فرهنگ و ارشاد اسلامی ]این طرح به انجام رسید.

نادرست: با مساعدت وزارت [فرهنگ و ارشاد اسلامی ]این طرح به انجام رسید.

درست: با مساعدت وزارت [فرهنگ و ارشاد اسلامی] این طرح به انجام رسید.

نکته: همانند پرانتز و گیومه، در مورد عبارت‌های درون کروشه نیز نشانه‌گذاری انجام می‌شود. یعنی اگر مثلاً یک جمله کامل و مستقل درون کروشه باشد، قبل از بستن کروشه،‌ نقطه پایان جمله را درج می‌کنیم.