برای ساخت جمله و انتقال پیام علاوه بر اسم و فعل، گاهی به اجزای دیگری نیز احتیاج داریم که در اصطلاح به آنها حرف میگویند. حرف در زبان فارسی انواعی دارد. این دستهبندیها بسته به سبک دستورشناسان یا دوره زندگی آنها متفاوت بوده است. در این میان رایجترین و سادهترین تقسیمبندی که برای این حروف ارائه شده است، عبارت است از:
در این مقاله قصد داریم به معرفی حروف نشانه بپردازیم.
حرف نشانه، وظیفه مشخص کردن نقش کلماتی را که مفعول، اضافه، صفت و منادا هستند به عهده دارد. از آنجایی که این حروف نقش کلمات قبل و بعد خود را تعیین میکنند، به آنها نقشنما نیز گفته میشود.
را
حرف نشانه را، نقشنمای مفعول است و در فارسی امروز، تنها حرفی است که بر کلمه پیش از خود تأثیر میگذارد.
مردی که یکی را دو تا میدید، دروغ خود را به یادآورد.
قصههای خوب برای بچههای خوب، مهدی آذریزدی
کتاب را خریدم.
حروف ندا
حروف ندا عبارتند از ای، یا، الف. این حروف نقش ندا را در جمله مشخص میکنند. ندا با قرار گرفتن در کنار اسم ساخته میشود و اسمی را که به همراه حرف ندا میآید، منادا مینامند.
نکته: به غیر از این حروف، تغییر آهنگ کلام در بعضی از کلمات میتواند آنها را تبدیل به منادا کند.
کاربردهای حروف ندا
الف) ای قبل از اسم میآید، مانند:
ای انسان! چرا بیدار باش سحرگاهی مرا پاسخ نگفتی!
تضادهای درونی، نادر ابراهیمی
ب) یا یکی از حروف ندای عربی است که وارد فارسی نیز شده و پیش از اسم میآید، مانند:
یا علی
نکته: معمولاً این اسم همراه با اسمهای مذهبی به کار میرود: یا ابوالفضل، یا ضامن آهو، یا غریب خراسان
ج) آ پس از اسم، مانند:
خدایا، پروردگارا
نکته: دستورنویسان مختلف، ندا و حروف آن را در دستههای مختلفی قرار دادهاند. دستور خانلری، پنج استاد و شریعت حروف ندا را جز اصوات یا شبه جمله آوردهاند، خیامپور و وحیدیان ندا را حروف اضافه (نقشنمای) مستقلی دانستهاند و انوری و گیوی آن را در مبحث نشانه حروف مطرح کردهاند.
نشانه کسره (-ِ)
این حرف یا تکواژ بعد از اسم یا هر واژه دیگری که در حکم اسم باشد، میآید و کلمه پس از آن نقش مضافالیه یا صفت میگیرد، مانند:
میشل سیگاری آتش زد. از یک پاکتِ سبز بیرونش کشید.
خون خورده، مهدی یزدانی خرم
عالی