اسم جامد و اسم مشتق

اسم در دستور زبان فارسی به عنوان کلمه‌ای شناخته می‌شود که برای تشخیص افراد، اشیا و حیوانات به کار می‌رود و از نظر ساختمان به جامد و مشتق تقسیم می‌شود. در این مقاله به تعریف جامد و مشتق می‌پردازیم و مثال‌هایی برای اقسام آن‌ها ذکر می‌کنیم.

اسم جامد

کلمه‌ای است که در ساختمان آنها بن فعل به کار نرفته باشد و تنها از یک بخش تشکیل شده است.

پرستو، کیف، دفتر، اسب، پسر

اسم مشتق

به اسم‌هایی گفته می‌شود که از بن ماضی یا بن مضارع فعل به اضافه یک یا چند پسوند و پیشوند ساخته شده ‌است.

بینش: بین+ ـِـ ش
پرورش: پرور+ ــِ‌ ش
بیننده: بین+ ـَـ نده
پران: پر+ ان

اسم مشتق را بر اساس اجزایی که در ساختمانش به کار رفته است یا معنایی که پسوندها به آن می‌دهند، می‌توان به انواعی تقسیم کرد.

۱ـ مشتق از افعال

بن مضارع + پسوند ـِ‌ـ ش (اسم مصدر)

 ورزش، گویش، روش

بن مضارع +‌پسوند ـِـ ه (اسم مصدر/ اسم ابزار)

گریه، گیره، پوشه، خنده

بن ماضی + پسوند ار (اسم مصدر)

دیدار، کشتار، گفتار

بن ماضی + پسوند تن (مصدر)

 ۲ـ مشتق از صفت

صفت بیانی + پسوند ـِـ ه

زرده، شوره، سپیده

صفت + پسوند ـَـ ک

زردک، سفیدک، سرخک

صفت بیانی + پسوند ی (حاصل مصدر)

خوبی، بلندی، فراوانی

نکته: پسوند ی هرگاه بعد از واژه‌ای بیاید که حرف پایانی آن ه باشد به شکل گی در می‌آید.

زنده + گی= زندگی
مرده+ گی= مردگی

صفت بیانی + پسوند ا

درازا، پهنا، گرما

صفت شمارش +‌ پسوند ه

پنجه، پهنا، دهه، سده

نکته: اگر دوست دارید درباره صفت بیانی و صفت شمارشی بیشتر بدانید، توصیه می‌کنیم مقاله صفت و انواع آن در زبان فارسی را مطالعه کنید.

۳ـ مشتق از ضمیر

ضمیر +‌ پسوند ی (حاصل مصدر)

مایی، منی

۴ـ مشتق از اسم

اسم + پسوند ه

ریشه، دماغه، گردنه

اسم +‌پسوند ـَـ ک

خرک، پفک، سنگک

اسم + پسوند گاه

تعمیرگاه، دادگاه، فرودگاه

اسم + پسوند کده

زیباکده، ماتمکده، هنرکده

نکته: پسوندهایی که به کلمات می‌چسبند و اسم مشتق می‌سازند، معمولا معنای مشخصی را نیز منتقل می‌کنند. برای مثال اگر پسوند گاه و کده به اسم اضافه شوند معنای جا و مکان را می‌رسانند.

همچنین در نظر داشته باشید که ساختمان کلمات به شیوه‌های مختلفی می‌توانند تقسیم یا دسته‌بندی شوند. می‌توانید با شکل دیگری از تقسیم‌بندی ساختمان اسم در مقاله ساختمان اسم؛ ساده و مرکب آشنا شوید.