یوتایپ 
نوشتن پروپوزال پایان نامه آن برای ارائه به دانشگاه و دریافت تاییدیه پژوهش یکی از دشوارترین کارها برای اغلب دانشجوهاست. شاید در حین این کار هر دانشجویی بارها از خود بپرسد که چرا به نوشتن پروپوزال نیاز است؟ در این مقاله به طور مختصر اهمیت این موضوع را شرح می‌دهیم اما آنچه بیشتر مطرح می‌شود، شرح بخش‌های مختلف یک پروپوزال برای پایان نامه ارشد یا دکتراست که به شما کمک کند پروپوزال بهتری بنویسید. همچنین سعی کرده‌ایم که نکات کاربردی در این مقاله ذکر کنیم که گره از کار شما به‌راحتی باز شود.
نوشتن پروپوزال یا طرح پژوهش چه اهمیتی دارد؟
هر کار پژوهشی مانند دیگر کارها به نقشه راه نیاز دارد. در این نقشه باید ماهیت، ویژگی‌ها و همه اقدامات مهم در فرآیند تحفیف را مشخص کرد. بدیهی است انجام دادن یک پژوهش علمی آن هم با گستردگی و حجم کار زیاد و ابعاد وسیع بدون برنامه یا طرح اجرایی ممکن نیست.
مبتدی به نظر نرس!
تایپ ۲ انگشتی و ۴ انگشتی مبتدی و کُنده. تایپ ده‌انگشتی رو آسون ولی حرفه‌ای یاد بگیر.
شروعِ رایگانِ آموزش تایپ دهانگشتیچه زمانی باید پرپوزال بنویسیم؟
معمولاً قبل از پذیرش و تصویب نهایی موضوع پایان‌نامه ارشد یا دکترا هر دانشجویی باید طرح پیشنهادی یا پروپوزال پایان‌نامه‌اش بنویسد و با توجه و اتکا به همین نوشته، موضوع پایان‌نامه‌اش را مطرح کند. دقت داشته باشید که اغلب دانشگاه‌ها برای حفظ یکدستی، فرم پروپوزال مخصوص به خود را در قالب فایل‌های .docx یا .pdf طراحی کرده‌اند که می‌توانید آن را در سایت دانشگاه خود به راحتی پیدا کنید.
نکته: در برخی سایت‌ها از عبارت «برگه اطلاعاتی پایان نامه» نیز برای پروپوزال استفاده شده است.
سه گام ساده برای نوشتن پروپوزال پایان نامه
نوشتن پروپوزال پایان نامه کار دشواری به نظر می‌رسد اما توصیه می‌کنیم آن را با پاسخ دادن به سه پرسش زیر شروع کنید؛ نوشتن پاسخ این پرسش‌ها ذهنیت بهتری به شما برای تکمیل جزییات بیشتر می‌بخشد.
1- چرا می‌خواهید این پژوهش را انجام دهید؟
هدف از پاسخ به این پرسش بیان گذشته و پیش‌زمینه‌ای از تحقیق است به گونه‌ای که با تأکید بر کاستی‌ها و ضعف‌های موجود در زمینه تحقیق ذهن خواننده را آماده بیان قابلیت‌های جدید تحقیق کند.
2- درباره چه موضوعی می‌خواهید پژوهش کنید؟
در فرآیند پاسخ‌دهی به این پرسش، پیشینه تحقیق و بیان مسئله صورت می‌گیرد.
3- فرایند انجام پژوهش درباره این موضوع چیست؟
تکنیک‌ها، ابزارها و روش‌های جمع‌آوری اطلاعات و استفاده از امکانات و تجهیزات مورد نیاز برای تکمیل تحقیق باید برای خواننده مشخص و تعریف شده باشد، چنین مواردی در پاسخ به پرسش سوم مطرح می‌شود.
با پاسخ دادن به این پرسش‌ها خودتان متوجه می‌شوید که تا چه اندازه ذهنتان منظم شده و مسیری رو به روی شما قرار گرفته است. حالا دیگر بروین سراغ معرفی بخش‌های مختلف پرپوزال.
بخش‌های پروپوزال؛ چه چیزهایی باید در پروپوزال نوشته شود؟
1 - عنوان پژوهش
عنوان پژوهش شما باید بیانگر مهم‌ترین مشخصات و ویژگی‌های تحقیق باشد. برای تأثیرگذاری بیشتر توصیه می‌کنیم در نوشتن عنوان پژوهش در پروپوزال خود نکات زیر را رعایت کنید:
- از کلمات کوتاه و شفاف استفاده کنید.
- بهتر است عنوان مختصر اما جامع باشد یعنی تمام پژوهش شما را شرح بدهد.
- بهتر است از کلمات اختصاری ناآشنا در عنوان استفاده نکنید.
- در نوشتن عنوان کلمات علمی و رسمی را استفاده کنید.
- عنوان باید بتواند هدف کلی تحقیق را نشان دهد.
- عنوان باید به صورت عبارت باشد؛ یعنی نباید در آن فعل به کار ببرید. مثال؛ قدرت تخصصی یا تبعیت سیاسی در بوروکراسی دولتی ایران
- عنوان نباید به صورت سوالی نوشته شود. لحن خبری را به کار بندید.
- عنوان نباید شبیه به عناوین مقالات منتشر شده باشد.
2- پرسش اصلی تحقیق
هدف از پرسش اصلی تحقیق، طرح پرسشی است که در نهایت پژوهشگر در پی پاسخگویی به آن است. در نوشتن پرسش اصلی تحقیق بهتر است نکات زیر را در نظر داشته باشید:
- پرسش اصلی تحقیق را مبتنی بر اهداف تحقیق بنویسید که شامل نوعی متغیر باشد.
- استفاده از کلمات پرسشی مانند «آیا، چرا و...» در ابتدای پرسش اصلی تحقیق چندان جالب نیست و بهتر است از این کلمات استفاده نکنید.
- سوالاتی را طراحی کنید که عمیق باشند.
- معمولاً طرح دو تا چهار پرسش کافی است.
- پرسش اصلی را به گونه‌ای مطرح نکنید که مسئله بدیهی به نظر برسد؛ بلکه بهتر است ماهیتی بحث‌برانگیز و جست‌وجوگرانه داشته باشد.
- بهتر است حتماً از کلمات کلیدی که در عنوان تحقیق استفاده شده در طرح پرسش استفاده شود.
3- بیان مسئله اساسی تحقیق
مسئله اساسی هر تحقیق طرح و بیان مشکلی است که پژوهشگر درصدد ریشه‌یابی و یافتن علت یا علت‌های به وجود آورنده آن است و سرانجام به ارائه راهکارهایی برای رفع آن می‌پردازد. بخش بیان مسئله تحقیق در پروپوزال ارشد و دکترا عبارتند از:
1-3- طرح کلیات تحقیق
در ابتدای این بخش، کلیات و مفاهیم بنیادی مسئله مطرح می‌شود. شاید مطرح کردن بعضی از نکات در این بخش، بدیهی به نظر رسد؛ اما طرح آن واجب است.
2-3- معرفی جنبه‌های مجهول و مبهم
این بخش اصلی‌ترین قسمت در بیان مسئله پژوهش است؛ مشکل‌ها، نقص‌ها، کاستی‌ها و معضلات پیش رو درباره مسئله در این بخش بیان می‌شود. این موضوع‌ها باید شفاف، صریح و مستند مطرح شود.
3-3- معرفی راهکارها
سرانجام در بخش بیان مسئله، راهکاری برای کاهش و رفع کاستی‌های موجود مطرح و تشریح می‌شود. معرفی این راهکارها باید کاملاً منطبق بر بیان کاستی‌های مطرح شده در تحقیق باشد.
4- اهمیت و ضرورت تحقیق
کارکرد اصلی این بخش از پرپوزال، برجسته‌سازی اهمیت موضوع پیشنهادی پایان‌نامه است. مهم‌ترین مسئله‌ای که باید در نگارش این بخش در نظر داشت؛ تمییز و تفکیک ماهیت اهمیت و ضرورت است. اما چطور باید این کار را کرد؟ برای درک بهتر این موضوع باید با معنای اهمیت تحقیق و ضرورت تحقیق آشنا شوید.
اهمیت تحقیق؛ یعنی بیان برجستگی و ارزش موضوع در مقایسه با نظریه‌های موجود با تأکید بر گستردگی، شدت و عمق موضوع پیشنهادی.
ضرورت تحقیق؛ یعنی بیان کردن تقدم و فوریت زمانی برای انجام این پژوهش با هدف قانع کردن مخاطب به اجرای تحقیق به شیوه‌ای که به بیان کاستی‌ها و ضررهای اجرایی‌نشدن تحقیق بپردازد.
5- پیشینه تحقیق
از مهم‌ترین بخش‌های پروپوزال بخش مرتبط با پیشینه تحقیق است که هدف از آن ارائه گزارشی مختصر از منابع استفاده شده برای انتخاب موضوع، اهمیت و ضرورت تحقیق و نوآوری‌های آن و در نتیجه بهبود روش تحقیق است.
6- نوآوری‌های تحقیق
دسته‌بندی و آسیب‌شناسی منابع مرور شده قطعاً منجر به انتخاب موضوعاتی می‌شود که در تحقیق درباره آن موضوعات ضعف و کاستی وجود دارد. در حقیقت هدف‌گذاری نهایی برای مرور پیشینه تحقیق باید انتخاب و پیشنهاد نوآوری‌های تحقیق باشد.
7- فرضیه‌های تحقیق
به عبارت دیگر فرضیه حدسی علمی و عقلانی درباره چگونگی روابط بین دو یا چند متغیر به زبانی ساده است. فرضیه به‌عنوان راه‌حل احتمالی برای مشکل مطرح شده شکل می‌گیرد. گاهی اوقات به عنوان ارتباط متغیرهای خاص در نظر گرفته می‌شود. پیش‌فرض یا فرضیه معمولاً در حالت تردید باقی می‌ماند تا اینکه حقایق متقن در پژوهش آن را تأیید یا رد کند. به‌ندرت پیش می‌آید مطالعه‌ای بی‌نیاز از فرضیه باشد؛ زیرا فرضیه باعث می‌شود تا محقق اطلاعات مورد نیاز خود را جمع‌آوری و روش‌های مورد نیاز مطالعه خود را بررسی کند. بدون شکل‌گیری فرضیه، یک محقق زمان خود را در راهی بی‌هدف و بی‌ثمر تلف میکند.
فرضیه تحقیق را می‌توان بیان شک درباره دلایل وقوع مشکل و چگونگی رفع آن دانست که مبتنی بر دانش قبلی از بخش پیشینه تحقیق است که باید در فرآیند انجام تحقیق به یقین تبدیل شود.
می‌توان گفت که وقتی ما فرضیه را بیان می‌کنیم در حقیقت می‌گوییم: «اگر چنین و چنین رخ دهد چنان و چنان نتیجه خواهد شد». بنابراین اگر توجه کنید، درمی‌یابید که فرضیه ویژه‌ترین حالت نظریه است؛ زیرا نظریه مجموعه‌ای از فرض‌هاست و در سوابق ذهنی و تجارب گذشته پژوهشگر ریشه دارد.
چند نکته مهم در نگارش فرضیه تحقیق
- فرضیه با پرسش اصلی متفاوت است؛ فرضیه مسئله‌ای بدیهی‌تر از پرسش اصلی است و رسیدن به آن برای محقق آنقدر حتمی است که در حین نگارش پروپوزال و قبل از پایان پژوهش می‌تواند آن را ادعا کند.
- فرضیه جمله خبری ساده‌ای است که در آن دو یا چند متغیر دیده می‌شود.
- فرضیه‌های یک تحقیق علاوه بر اینکه باید واقع‌بینانه باشد باید هم‌سو و متعادل با پرسش‌های تحقیق هم نوشته شود.
- معمولاً دو تا چهار فرضیه برای هر تحقیق کافی است. معمولاً معیار اصلی تعیین تعداد فرضیه‌های تحقیق؛ تعداد پرسش‌های اصلی آن تحقیق است.
- نباید بین فرضیه‌ها و پرسش‌های تحقیق اختلاف جدی وجود داشته باشد.
8- اهداف تحقیق
در بخش اهداف تحقیق، شرح اهداف علمی، کاربردی و ضرورت‌های خاص و لازم برای انجام تحقیق بیان می‌شود. اساساً اهداف تحقیق را می‌توان در دو سطح دسته‌بندی کرد؛
۱- هدف کلی
هدف کلی، نتیجه نهایی از انجام تحقیق و پژوهش است که با واسطه یا مستقیم از مسئله اصلی تحقیق استنتاج می‌شود. به عبارت دیگر هدف کلی تحقیق رسیدن به موضوع تحقیق است که مسیر اصلی تحقیق را روشن میکند.
۲- هدف ویژه
این نوع از هدف، زیرمجموعه یا مشتق شده از هدف اصلی است و تعیین‌کننده بایدها و نبایدها در اجرای تحقیق است.
نکات مهم در نگارش اهداف تحقیق
- اهداف پژوهش را با زبان علمی و جمله‌بندی‌های واضح، شفاف و گویا بنویسید.
- اهدافی را طرح که واقع‌بینانه باشند و قابلیت عملی بودن و آزمودن آن از طریق پژوهش در نظر گرفته شود.
- متغیرهایی که در اهداف پژوهش آمده‌اند باید قابل سنجش باشند.
- در بیان اهداف پژوهش از کلماتی مانند تعیین، مقایسه، محاسبه استفاده کنید که عملی را نشان می‌دهند.
9- نوآوری در تحقیق
کار تحقیقی انجام شده باید دست‌کم یک نوآوری ذکرشدنی داشته باشد، به گونه‌ای که این نوآوری؛ برای رفع نواقص، کاستی‌ها و بهبود رویه‌ها یک گام اساسی محسوب شود. بدیهی است که هر چه تعداد و عمق نوآوری‌های بیشتر باشد اعتبار علمی تحقیق را نمایان میکند.
10- تعریف واژه‌ها و اصطلاحات فنی و تخصصی
با دقت در موضوع تحقیق می‌توان تعدادی واژه و اصطلاح را یافت که نیازمند تشریح، توضیح و حتى ارجاع است در این بخش، یک واژه فنی با توجه به مفاهیم و تعاریف صاحب‌نظران و طلایه‌داران آن موضوع شرح داده می‌شود.
در نوشتن تعریف واژگان و اصطلاحات فنی به نکته‌های زیر توجه کنید:
- واژگانی که دارای مفاهیم مختلف در رشته‌های گوناگونند در اولویت تشریح قرار دارند.
- معمولاً تعدادی از اصطلاحات و واژه‌های فنی و تخصصی مربوط به عنوان و موضوع پژوهش (۳ تا ۵ واژه و عبارت) ارائه شده و برای هر یک از منابع اصلی و معتبر تعریف مختصری آورده می‌شود.
- معمولاً کلمات کلیدی تحقیق جزء اصلی‌ترین گزینه‌ها برای ارائه توضیحات مفصل و تشریح هستند.
- از توضیح دادن عبارات رایج، بدیهی و مصطلح خودداری کنید و بر عبارات پرکاربرد در متن تأکید کنید.
11- بیان روش تحقیق
می‌توانیم این بخش را از ارکان اصلی پروپوزال بدانیم؛ زیرا مراحل و گام‌های مختلف تحقیق را در این بخش باید تشریح کنید. روش تحقیق در هر کار پژوهشی از جمله مقاله، پایان نامه و ... می‌تواند یکی از دو روش زیر و یا ترکیبی از هردوی آنها باشد:
1- تحقیق کتابخانه‌ای
این نوع تحقیق مبتنی بر مطالعه منابع و مآخذ مختلف است به همین دلیل به آن روش تحقیق مطالعاتی هم می‌گویند. در حقیقت این تحقیق بر اساس دانش‌های قبلی و پژوهش‌های منتشر شده در مراجع مختلف است.
2- تحقیق میدانی
در تحقیق میدانی نتیجه مشاهده مستقیم در محیط‌های اجتماعی و طبیعی است. این روش تحقیق، مناسب‌ترین و رایج‌ترین روش در تحقیقات اجتماعی است.
بیان روش تحقیق در پروپوزال پایان نامه می‌تواند در پنج گام و زیر صورت بگیرد:
- گام اول- ابزار جمع‌آوری داده‌ها
- گام دوم- روش جمع‌آوری اطلاعات
- گام سوم- جامعه آماری و حجم نمونه
- گام چهارم- روش انتخاب نمونه از جامعه آماری
- گام پنجم- ابزار و روش‌های تحلیل داده‌ها (روش‌های تحلیل کیفی و کمی).
12- جامعه و نمونه آماری، روش نتیجه‌گیری
ممکن است در برخی از موضوعات یا حوزه‌های پژوهشی نیاز به ارائه جامعه آماری داشته باشید. در چنین صورتی باید اطلاعات زیر را شرح دهید:
- کمیت و کیفیت نمونه آماری
- روش نمونه‌گیری
- حجم نمونه
12- شرح روش‌ها و تکنیک‌های تحلیل داده‌ها
ارائه داده‌های تحقیق به صورت خام به احتمال بسیار زیاد منجر به گنگ بودن نتایج و سردرگمی خواننده خواهد شد. از این رو باید در چنین مواردی از روش‌های تحلیل داده‌ها استفاده شود. ابزار تحلیل داده‌ها عبارت است از ادواتی که برای ارائه استدلال و استنتاج داده‌های تحقیق استفاده می‌شود. برای تحلیل داده‌ها از یکی از روش‌های کیفی و کمی استفاده می‌شود که باید در پروپوزال جزییاتی در این باره شرح دهید.
13- زمان بندی انجام تحقیق
طول دوره تکمیل پایان‌نامه، بخش دیگری است که باید در پرپوزال به آن اشاره شود. معمولا به طور کلی انجام تحقیقات را به ۵ فاز تقسیم می‌کنند.
- مطالعات کتابخانه‌ای
- جمع‌آوری اطلاعات
- تحلیل داده‌ها
- نتیجه‌گیری
- نگارش پایان‌نامه و تاریخ دفاع از پایان‌نامه
توجه: البته این طرح کلی است و برای تحقیقات مختلف می‌تواند متفاوت باشد.
این را هم بدانید که ....
اطلاعات دیگری در پروپوزال شما باید درج شود. این اطلاعات عبارتند از؛
۱- اطلاعات فردی دانشجو
- اطلاعات شناسنامه‌ای؛ نام و نام خانوادگی، کد ملی و شماره شناسنامه.
- اطلاعات دانشجویی؛ شماره دانشجویی، مقطع تحصیلی، رشته تحصیلی، گروه تخصصی، گرایش، نام دانشکده، سال شروع به تحصیل در مقطع مدنظر و نیم سال ورودی.
- اطلاعات مرتبط به دسترسی به دانشجو؛ معمولاً ایمیل و شماره تماس تلفن همراه اکتفا می‌کنند.
۲- اطلاعات اساتید راهنما و مشاور
هر دانشجو باید حداقل یک استاد راهنما و یک استاد مشاور داشته باشد. اطلاعات فردی موردنیاز برای تکمیل فرم مرتبط به این بخش از پرپوزال عبارتند از:
- اطلاعات شخصی اساتید راهنما و مشاور؛ نام و نام‌خانوادگی، کد ملی، شماره تماس و آدرس ایمیل.
- اطلاعات تحصیلی اساتید راهنما و مشاور؛ آخرین مدرک تحصیلی دانشگاهی، تخصص اصلی، رتبه دانشگاهی، سمت.
در پایان
امیدواریم با مطالبی که در این مقاله ذکر شد، بتوانید یک پروپوزال عالی برای پژوهش خود بنویسید. این نکته را در نظر بگیرید که پروپوزال نویسی با آنکه اصول و قواعدی دارد اما یک مهارت است. اتفاقا مهارتی هم هست که نه تنها در نوشتن پایان نامه یا مقاله به کار می‌آید بلکه می‌توانید آن را برای هر پروژه دیگری استفاده کنید. پروپوزال به افراد کمک میکند که یک نقشه راه برای پروژه‌ای که در دست دارند ترسیم کنند و احتمال خطای خود را کاهش دهند.
به عنوان نکته پایانی حتما در نظر داشته باشید که ممکن است در دانشگاه‌های مختلف، موارد دیگری را هم در پروپوزال از شما بخواهند که می‌توانید با مشورت با اساتید راهنما و مشاور خود به آنها پاسخ دهید.